In de 16e eeuw probeerden astronomen de bewegingen van hemellichamen te voorspellen met behulp van wiskundige berekeningen.
Maar Tycho Brahe koos voor een totaal andere methode: hij observeerde en mat wat hij zag, om op die manier te begrijpen hoe het heelal werkt.
Wie was Tycho Brahe?
Tycho Brahe was een wereldberoemde Deense astronoom en edelman, die vooral bekend was om zijn zeer nauwkeurige astronomische metingen.
Hij werd op 14 december 1546 geboren als Tyge Ottesen Brahe in Skåne, dat toen nog bij Denemarken hoorde. De naam Tycho is een latinisering van zijn oorspronkelijke naam.
Tycho Brahes vader heette Otte Thygesen Brahe en zijn moeder heette Beate Clausdatter Bille. Hij was de eerste zoon in een gezin van vijf kinderen, waaronder zijn zus Sophie Brahe, die zijn interesse wekte voor de astronomie.
Op 12-jarige leeftijd begon de jonge Tycho rechten te studeren aan de universiteit van Kopenhagen. Maar zijn echte passie was de astronomie. Toen astronomen uit zijn tijd in 1560 een gedeeltelijke zonsverduistering wisten te voorspellen, maakte dat veel indruk op hem.
Tycho Brahe verloor zijn neus
Toen Brahe 20 jaar was, verloor hij letterlijk zijn neus tijdens een duel. Hij werd geraakt door het zwaard van zijn tegenstander en verloor daarbij een deel van zijn neus en zijn neustussenschot.
Een paar centimeter dichter bij zijn gezicht en de houw was fataal geweest.
In die tijd was het gebruikelijk dat jonge edelmannen op studiereis gingen naar het buitenland.
Daarom vertrok Tycho Brahe naar het Duitse Leipzig om zijn rechtenstudie voort te zetten. Maar zijn interesse voor de astronomie nam toe.
Feiten over Tycho Brahe
- Oorspronkelijke naam: Tyge Ottesen Brahe
- Geboren: 14 december 1546
- Overleden: 24 oktober 1601 (54 jaar oud)
- Vrouw: Kirsten Barbara Jørgensdatter
- Kinderen: Sidsel Brahe, Claudius Brahe, Elisabeth Brahe, Magdalene Brahe, Tyge Brahe, Jørgen Brahe, Kirstine Brahe en Sophie Brahe
- Bijzonderheden: Verloor zijn neus in een zwaardgevecht en droeg het grootste deel van zijn leven een koperen neusprothese.
- Bijdrage aan de wetenschap: Bekend om zijn nauwkeurige astronomische metingen, die hij zonder telescoop deed.
- Observatoriums: Uraniborg en Stjerneborg
- Vernoemingen: Het Tycho Brahe Planetarium in Kopenhagen, de inslagkrater Tycho op de maan, de exoplaneet Brahe en de Ster van Tycho, ook bekend als SN 1572.
Supernova bepaalde Tycho Brahes leven
Op 11 november 1572 was de 26-jarige Tycho Brahe de nachthemel aan het observeren, toen hij tot zijn verbazing een nieuwe ster in het sterrenbeeld Cassiopeia ontdekte.
Snel herhaalde hij zijn metingen en in de loop van één nacht lukte het hem om de in die tijd gangbare opvatting dat de sterrenhemel – afgezien van de maan – constant is en dat elke verandering veroorzaakt wordt door hemellichamen in de atmosfeer te weerleggen.
De ster die Tycho Brahe had gezien, was eigenlijk het overblijfsel van een exploderende ster – een supernova. Ongeveer 18 maanden na de ontdekking was de ster daarom weer verdwenen.
Deze ontdekking was het uitgangspunt van zijn boek De Stella Nova, dat hij in 1573 publiceerde.
Observatorium van Tycho Brahe
Uraniborg op het eiland Ven, Denemarken
Omdat Tycho Brahe afstamde van een adellijke familie, kreeg hij het eiland Ven in de Sont als cadeau van koning Frederik II van Denemarken.
Ven was de ideale plek voor zijn astronomisch onderzoek, en in 1576 bouwde hij daar Uraniborg – een kasteel met een observatorium.
Tycho Brahe runde zijn observatorium als het hoofd van een modern laboratorium. Hij had verschillende assistenten in dienst en bouwde zelfs zijn eigen papierfabriek met drukpers om er zeker van te zijn dat hij zijn publicaties kon uitgeven.
Schilderij van Uraniborg op het Deense eiland Ven, circa 1880. Het kasteel/observatorium werd in 1576 gebouwd door Tycho Brahe. Tegenwoordig is er bijna niets meer van over – het raakte in verval en werd gesloopt.
Uraniborg wordt uitgebreid met Stjerneborg
Tycho Brahe was een van de laatste astronomen die de sterrenhemel bestudeerde zonder telescoop.
Hij observeerde de hemel met het blote oog en gebruikte astronomische instrumenten als de sextant en het kwadrant om metingen te verrichten.
Toch werd hij als astronoom ongekend succesvol.
Hij realiseerde zich echter al snel dat zijn grote instrumenten in de grond moesten worden vastgezet, omdat gebouwen bewegen in de wind en daardoor onnauwkeurige resultaten opleveren.
Met het kwadrant werd de afstand tussen hemellichamen en de horizon gemeten.
Tycho Brahe had bovendien plannen om nog grotere instrumenten te bouwen, maar zonder voldoende stabiliteit was dit niet mogelijk.
Om dit probleem op te lossen, werd Stjerneborg gebouwd: een ondergronds observatorium in de tuin van Uraniborg. Op die manier kon Tycho Brahe zijn instrumenten onder de grond plaatsen en vastzetten aan de muren en vloeren, die direct op hard gesteente lagen.
Nu dit was geregeld, kon Tycho Brahe zijn metingen nóg nauwkeuriger uitvoeren dan voorheen.
Tijdens zijn leven lukte het hem om een indrukwekkende hoeveelheid sterren, planeten en andere ruimteverschijnselen met extreme precisie in kaart te brengen.
Ontdekkingen en waarnemingen van Tycho Brahe
Indrukwekkende meetnauwkeurigheid
Tycho Brahes metingen hadden een nauwkeurigheid van ongeveer één boogminuut. Een boogminuut is 1/60e van een graad.
Als een cirkel wordt opgedeeld in 360 graden, moet elke graad worden opgedeeld in 60 delen – dat is een boogminuut.
Om een cirkel in boogminuten te verdelen, moet hij dus worden opgedeeld in 360 maal 60, dat is 21.600, delen.
Dat betekent dat de metingen van Brahe tegen het einde van de 16e eeuw bijna net zo nauwkeurig waren als de astronomische metingen van nu.
Gravure van Tycho Brahes Stjerneborg uit 1662. Het observatorium bestond uit zes ondergrondse ruimtes – vijf ervan bevatten astronomische instrumenten.
Brengt honderden hemellichamen in kaart
In 1572 ontdekte Tycho Brahe een supernova en tussen november 1577 en januari 1578 observeerde hij een komeet. Hij berekende de baan en ontdekte dat de staart van de komeet altijd van de zon af wees.
Hij berekende ook de doorsnede, massa en lengte van de komeet en vroeg zich af waar de komeet van gemaakt was.
Tycho Brahe bracht ook 777 sterren in kaart, waarmee zijn sterrencatalogus op precies 1000 sterren uitkwam.
Al zijn observaties en metingen wezen erop dat het gangbare kosmologische wereldbeeld van die tijd onjuist was, en hij begon zijn eigen wereldbeeld te ontwikkelen.
Net als het kwadrant wordt de sextant gebruikt om de afstand tussen een hemellichaam en de horizon te meten. Deze instrumenten waren heel belangrijk voor Tycho Brahe.
Wereldbeeld van Tycho Brahe
In de 16e en 17e eeuw was het geocentrische wereldbeeld algemeen geaccepteerd. Volgens het geocentrische wereldbeeld bevindt de aarde zich in het centrum van het heelal en draait alles om de aarde heen.
Maar een nieuw wereldbeeld, in het midden van de 16e eeuw geformuleerd door Nicolaas Copernicus, maakte een opmars. In dit zogenoemde heliocentrische wereldbeeld staat de zon in het middelpunt, en niet de aarde.
Maar Tycho Brahe was niet overtuigd. Uit zijn zorgvuldige metingen bleek dat de aarde niet het middelpunt kon zijn. Tegelijkertijd moest hij concluderen dat de zon ook niet het middelpunt was.
Zijn argument was dat als de zon het centrum was, de sterren zich in een ovale boog over de hemel zouden bewegen – en dat was niet het geval.
Wat Tycho Brahe echter niet wist, was hoe ver de sterren van ons af staan en dat zijn meetmethoden hun minuscule bewegingen niet konden registreren.
Tycho Brahes muurkwadrant was gemaakt van messing en precies in noord-zuidrichting aan de muur bevestigd. Dit instrument had een straal van bijna twee meter!
Als gevolg hiervan ontwikkelde Tycho Brahe zijn eigen kosmologische model van ons zonnestelsel.
In zijn model was de aarde een vast punt waar de maan en de zon omheen draaiden, terwijl Venus, Mars en andere planeten om de zon draaiden.
Paradoxaal genoeg kwam zijn eigen model niet helemaal overeen met de meetgegevens die hij had verzameld.
Pas toen de Duitse astronoom Johannes Kepler, na de dood van Tycho Brahe, de zon in het centrum plaatste, klopte het model. Johannes Kepler had in Praag jarenlang nauw samengewerkt met Tycho Brahe.
Johannes Kepler publiceerde zijn model in een boek, en samen met de waarnemingen en publicaties van Galileo Galilei werd in de 17e eeuw definitief bewezen dat de zon het middelpunt van het zonnestelsel is.
Dus ook al had Tycho Brahe het niet helemaal goed, met zijn metingen werd ontdekt hoe het zonnestelsel precies werkt.
Wat is een Tycho Brahe-dag?
De term ‘Tycho Brahe-dag’ wordt in Scandinavië gebruikt voor dagen waarop alles misgaat. Het is echter niet helemaal duidelijk waarom dit verschijnsel vernoemd is naar de beroemde Deense astronoom.
Er zijn wel verschillende theorieën over, ook al zijn ze niet heel goed gedocumenteerd. De geloofwaardigste theorie is dat Tycho Brahe door keizer Rudolf II werd gevraagd om een overzicht te maken van alle ongeluksdagen in een jaar.
Of dit nu klopt of niet, het schijnt dat mensen vroeger geen belangrijke beslissingen namen op de in totaal 32 Tycho Brahe-dagen.
De Tycho Brahe-dagen zijn:
- 1, 2, 4, 6, 11, 12, 29 januari
- 11, 17, 18 februari
- 1, 4, 14, 15 maart
- 10, 17, 18 april
- 7, 18 mei
- 6 juni
- 17, 21 juli
- 20, 21 augustus
- 10, 18 september
- 6 oktober
- 6, 18 november
- 6, 11, 18 december
De data kunnen variëren, net als het achterliggende verhaal.
De zus van Tycho Brahe
Tycho Brahe was niet het enige wetenschappelijke talent in het gezin. Zijn 13 jaar jongere zus Sophie was een uitstekende astronoom, genealoog en scheikundige.
Sophie Brahe raakte al vroeg geïnteresseerd in astronomie en deed haar eerste wetenschappelijke ontdekkingen op 14-jarige leeftijd. Toch raadde Tycho Brahe haar af om astronomie te studeren, omdat hij dat niet passend vond voor een vrouw.
Sophie Brahe liet daarom – op haar eigen kosten – wetenschappelijke boeken voor zich vertalen, zodat ze toch sterrenkunde kon studeren.
Sophie Brahe was een goede wetenschapper. Hier is ze afgebeeld met een klein hondje, wat in renaissanceportretten vaak loyaliteit symboliseert.
Sophie Brahe had overduidelijk talent en ze werkte daarom ook nauw samen met haar beroemde broer.
Ze was aanwezig bij alle observaties die ertoe leidden dat Sir Isaac Newton de zwaartekracht ontdekte. En dat geldt ook voor de observaties waar Johannes Kepler na de dood van Tycho Brahe zijn werk op baseerde.
Helaas is er van het astronomische werk van Sophie Brahe vrijwel niets bewaard gebleven.
Wanneer overleed Tycho Brahe?
Tycho Brahe stierf op 24 oktober 1601 op 54-jarige leeftijd. Hij was al 11 dagen ziek toen hij zijn laatste adem uitblies.
Er is lang en veel gespeculeerd over de doodsoorzaak. Volgens één theorie werd hij vergiftigd met kwik – omdat hij dat zelf als medicijn gebruikt, of omdat hij vermoord werd door een rivaal.
Een ander gerucht was dat hij overleed aan een gescheurde blaas, omdat hij het niet netjes vond om tijdens een banket naar het toilet te gaan.
Tycho Brahe opgegraven
Om de dood van Tycho Brahe te onderzoeken, werden zijn resten in 2010 opgegraven. Alhoewel de doodsoorzaak niet kon worden vastgesteld, waren wetenschappers er zeker van dat hij niet werd vergiftigd met kwik.
Volgens de geruchten stierf Tycho Brahe aan een kwikvergiftiging. Uit recent onderzoek blijkt echter dat dit niet klopt.
Deens-Tsjechisch onderzoek uit 2018 heeft inmiddels uitgewezen dat Tycho Brahe waarschijnlijk overleed aan nierfalen.
Door zijn wervelkolom te onderzoeken, kon met redelijke zekerheid worden vastgesteld dat hij leed aan een zeldzame reumatische aandoening, DISH.
Deze ziekte verhoogt het risico op metabool syndroom en diabetes type 2, die kunnen leiden tot nierfalen.
De huidige theorie is daarom dat Tycho Brahe een nierfalen heeft gehad.