God schiep de hemel en aarde 6000 jaar geleden. Toen vulde hij de planeet met planten en dieren, en ten slotte schiep hij man en vrouw. Alle soorten die nu leven zijn terug te voeren op de dieren die Gods zondvloed overleefden op de ark van Noach.
Dit is het verhaal van de schepping en de soorten in de Bijbel, dat de meeste mensen begin 19e eeuw omarmden.
Het verzet was dan ook groot toen de Britse onderzoeker Charles Darwin met zijn baanbrekende werk uit 1859, On the Origin of Species (Over de oorsprong van soorten), de eerste bladzijden van de Bijbel met voeten trad.
In dit grote wetenschappelijke werk betoogt Darwin hoe alle levende organismen op de planeet miljoenen jaren geleden aan elkaar verwant waren. Hij legde ook uit hoe nieuwe soorten konden ontstaan: door natuurlijke selectie.
Darwin wilde dominee worden
Het lag niet voor de hand dat Charles Darwin een van de grootste en invloedrijkste wetenschappers van zijn tijd zou worden en het christelijke wereldbeeld zou verbrijzelen.
Darwin begon zijn loopbaan in 1827 met een domineesopleiding aan de universiteit van Cambridge.
In die tijd beschreef de 18-jarige Darwin zichzelf als christen. Theologie kon hem echter niet boeien, maar zijn belangstelling voor zoölogie, plantkunde en geologie was des te groter.
Het schilderij toont Charles Darwin als zevenjarige in 1816. Darwin groeide op in het Engelse Shrewsbury ten westen van Birmingham. Zijn ouders waren welgesteld en hoogopgeleid, en de jonge Darwin had een fijne jeugd. Toen hij acht was, stierf zijn moeder echter onverwacht.
1831 was het eerste grote keerpunt. De 22-jarige student kreeg een plaats aangeboden als onbezoldigd onderzoeker op het schip HMS Beagle.
Het schip zou in vijf jaar rond de wereld varen. De kapitein van het schip was Robert Fitzroy, en Darwin was aan boord als de natuuronderzoeker van het schip.
De jonge wetenschapper had geen zeebenen. ‘Ik haat elke golf van de zee,’ snauwde hij herhaaldelijk naar de rest van de scheepsbemanning.
Dus zodra de gelegenheid zich voordeed, ging Darwin aan land op lange verzameltochten naar dieren, planten, fossielen en mineralen.
Vooral de bezoeken aan de Galapagoseilanden met hun ongelofelijke soortenrijkdom zetten de natuurvorser aan het denken.
Kaart van de wereldreis die het Britse schip HMS Beagle maakte van 1831 tot 1836. Charles Darwin was aan boord als natuuronderzoeker, en de reis was van cruciaal belang voor de totstandkoming van zijn evolutietheorie.
In 1836 keerde de HMS Beagle terug naar Engeland. Kort daarna begon Darwin artikelen te publiceren over de waarnemingen die hij onderweg had gedaan. In 1845 publiceerde hij het driedelige Journal and Remarks, nu beter bekend als The Voyage of The Beagle.
Maar pas in 1859 publiceerde Darwin zijn magnum opus, On the Origin of Species, dat de wetenschap voorgoed veranderde.
Waar komt Darwins evolutieleer op neer?
Evolutieleer is baanbrekend
Weinig mensen hebben zo veel invloed gehad op onze kennis van het leven op aarde als Darwin.
Het bekendst is zijn theorie van de natuurlijke evolutie, ook bekend als de evolutieleer.
De evolutieleer is de basis van ons moderne begrip van de ontwikkeling van het leven, en Darwin schreef er voor het eerst over in zijn boek On the Origin of Species.
In 2019 kocht een anonieme verzamelaar de eerste editie van Charles Darwins magnum opus, On the Origin of Species, op een veiling voor een half miljoen dollar. Het boek is door het Britse publiek uitgeroepen tot het ‘meest invloedrijke academische boek ooit’, onder meer omdat het boek de manier waarop we over alles denken veranderde.
Darwin had de evolutietheorie niet zelf bedacht, maar ontwikkelde haar verder en gaf haar haar wetenschappelijke doorbraak. Zijn leer was zo vernieuwend dat deze zijn naam ging dragen: darwinisme.
Grofweg heeft het darwinisme twee elementen.
Het eerste is dat alle soorten geleidelijk veranderen en zich vertakken vanuit een gemeenschappelijke voorouderlijke vorm.
Het tweede is dat de best aangepaste nakomelingen overleven. De individuen die het meest aan hun omgeving zijn aangepast en de beste genen hebben, zullen in elke generatie meer nakomelingen voortbrengen dan hun minder aangepaste soortgenoten.
Toen Charles Darwin beweerde dat de mens slechts een dier is dat van de apen afstamt, waren de rapen gaar. Daarom werd de controversiële onderzoeker in spotprenten zoals deze, uit het Britse satirische tijdschrift The Hornet uit 1871, afgebeeld als aap. Ook nu nog brengen zijn theorieën de gemoederen aan de kook. In de VS willen conservatieve christenen de evolutieleer uit de schoolboeken schrappen.
Deze natuurwet is de drijvende kracht achter de evolutie en is waarschijnlijk het best bekend als de survival of the fittest.
In 1871 publiceerde Darwin een ander controversieel boek, The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex – over onze eigen afstamming en voortplanting.
Daarin schrijft hij dat de schoonheid van de natuur en het uiterlijk van dieren niet bedoeld zijn voor ons genoegen, maar om partners aan te trekken voor een succesvolle voortplanting.
Waar natuurlijke selectie de strijd om te overleven is, is seksuele selectie de strijd om voortplanting.
Waaraan stierf Darwin?
Darwin werd bijna vanaf zijn geboorte in 1809 achtervolgd door allerlei ziekten.
Als jongeman moest hij vaak overgeven en had hij last van enorme buikpijn. Later volgden andere kwalen, die allemaal chronische pijn tot gevolg hadden.
In 1882, toen Darwin 73 was, begon hij geestelijk en lichamelijk ernstig af te takelen.
Tijdens een klim over de rotsen bezweek hij, en Charles Darwin stierf op 19 april 1882 aan een hartaanval.
Evolutieleer is niet alleen Darwins idee
Darwin is aantoonbaar de grootste evolutietheoreticus ooit, maar hij was lang niet de eerste.
Het idee dat soorten in de loop van de tijd evolueren bestond al toen On the Origin of Species in 1859 verscheen.
In de 18e eeuw bracht de Franse natuurhistoricus Georges Louis Leclerc de Buffon de theorie naar voren dat sommige soorten op elkaar lijken omdat ze van één voorouder afstammen.
Ontwikkeling van de evolutietheorie
Georges Louis Leclerc de Buffon
Georges Louis Leclerc de Buffon (1707-1788) was een Franse natuurhistoricus die in Parijs een natuurhistorisch museum oprichtte en 44 delen over de natuurgeschiedenis uitbracht onder de titel Histoire naturelle. Hierin betoogde hij dat sommige diersoorten op elkaar lijken omdat ze van één voorouder afstammen.
Jean Baptiste Lamarck
Jean Baptiste Lamarck (1744-1829) was Buffons leerling en ontwikkelde de theorieën over een gezamenlijke voorouder verder. In 1809 stelde hij dat groepen organismen uit een gemeenschappelijke bron voortkwamen en via geleidelijke veranderingen uitgroeiden tot een complexere vorm. Overgeërfde eigenschappen verklaren waarom nieuwe generaties beter aangepast zijn aan de omgeving waarin ze leven, zo betoogde hij.
Charles Darwin
Charles Darwin (1809-1882) ontwikkelde en verfijnde de theorieën van Buffon en Lamarck over de evolutie van soorten met zijn baanbrekende evolutieleer. Daarin beschreef Darwin het mechanisme van erfelijkheid door aanpassing en natuurlijke selectie.
Begin 19e eeuw nam Buffons pupil, de Franse natuuronderzoeker Jean Baptiste Lamarck, het werk aan de evolutietheorie over.
In 1809 publiceerde hij Philosophie zoölogique. Dat boek beschreef voor het eerst de hypothese dat alle organismen afstammen van organismen uit vorige geologische perioden en door natuurlijke processen in de loop van de tijd veranderd zijn.
Lamarck meende onder meer dat soorten verworven eigenschappen doorgeven aan de volgende generatie, wat verklaarde waarom de volgende generatie altijd beter aangepast is aan de omgeving.
Zijn beroemdste voorbeeld van dit evolutionaire mechanisme was de lange nek van de giraf. Volgens Lamarck reikt het dier zozeer naar bladeren in de boomtoppen dat hij nakomelingen met nog langere nekken ter wereld brengt.
Maar pas toen Darwin het mechanisme van erfelijkheid door aanpassing en natuurlijke selectie doorgrondde, beleefde de evolutietheorie haar echte wetenschappelijke doorbraak.