Eendagsvliegen, in het Latijn ephemeroptera, worden gekenmerkt door hun extreem korte levensduur als ze eenmaal zijn getransformeerd van nimf tot vlieg.
Sommige leven maar een paar uur – maar het vrouwtje kan wel 3000 eieren leggen voor ze sterft.
Deze insectengroep bestaat al 350 miljoen jaar op aarde – lang voor de dinosauriërs – maar er zijn maar weinig fossielen van eendagsvliegen gevonden.
Maar in 2022 heeft een internationaal onderzoeksteam van onder andere de universiteit van Granada een unieke vondst gedaan in een klomp barnsteen.
Niet alleen hebben ze een zeer gaaf vliegje ontdekt, maar met een nieuwe scantechnologie konden ze ook vaststellen dat ze een nieuwe soort hadden gevonden. Hun resultaten zijn gepubliceerd in Scientific Reports.
Hier zijn gewone close-ups van Calliarcys antiquus in de barnsteenklomp. Bij deze beelden kan het moeilijk zijn om transparante lichaamsdelen te duiden. Op de foto zijn beide delen van het achterlijf en de vleugels doorzichtig. Daarom kan het voor onderzoekers lastig zijn om soort en geslacht te bepalen. Met nieuwe micro-CT-scans kunnen ze deze transparante plekken invullen.
In barnsteen blijft alles goed
De nieuw ontdekte eendagsvlieg behoort tot de haftenfamilie Leptophlebiidae. Hij is Calliarcys antiquus gedoopt.
Calliarcys is een samentrekking van de Griekse woorden kalli (schoonheid) en arkys (net). Antiquus is Latijn voor oud of prehistorisch, verwijzend naar de leeftijd van het fossiel – prehistorische netschoonheid.
De vondst wordt geschat op 35 tot 47 miljoen jaar oud, en het vliegje leefde dus tijdens het eoceen in wat nu het Oostzeegebied is.
Barnsteen is de uitgeharde en versteende hars van bijvoorbeeld naaldbomen.
Af en toe hebben wetenschappers het geluk om insecten te vinden die gevangen zijn in de dikke gele stroop en miljoenen jaren bewaard zijn gebleven.
Het unieke van barnsteen is dat het zachte weefsels beschermt die anders snel vergaan, zoals weefsel van dode insecten.
Verder is barnsteen veelal doorzichtig, waardoor dieren goed te herkennen zijn.
Veel insecten hebben echter zogeheten hyaliene (doorschijnende) lichaamsdelen, waardoor het moeilijk kan zijn de soort en het geslacht te onderscheiden. Dit was ook het geval met Calliarcys antiquus.
Microscopisch speurwerk
De onderzoekers gebruikten röntgenmicrotomografie om een micro-CT-scan te maken, een techniek die 3D-foto’s maakt van voorwerpen vanaf 0,5 micrometer.
Het apparaat werkt net als CT-scanners in ziekenhuizen, maar produceert foto’s met een hogere resolutie en onderzoekt de binnenste details van structuren zonder dat er gesneden hoeft te worden.
Met behulp van de micro-CT-scans konden de onderzoekers het hele insect reconstrueren.
Met nieuwe 3D-dataprogramma’s zagen de onderzoekers gedetailleerde lichaamsdelen die aangeven dat ze een nieuwe insectensoort hebben gevonden.
Het team bekeek vervolgens de detailbeelden en 3D-modellen om ze te vergelijken met soorten van het geslacht Leptophlebiidae.
Om de soort en zijn evolutionaire positie op de familiestamboom van de eendagsvliegen verder te bepalen, werden DNA-monsters geanalyseerd en vergeleken met andere soorten.
Door de eendagsvlieg in het klompje barnsteen te vergelijken met andere soorten, vonden de onderzoekers verschillen en overeenkomsten en konden ze de soort plaatsen in de stamboom. Hier vergeleken ze de vlieg met de soort Calliarcys van.
Zo stelden ze vast dat ze een nieuwe eendagsvlieg in handen hadden.
‘Kort gezegd begon het met de vondst van een mooi insect in barnsteen, dat het kennersoog van een wetenschapper trok,’ zegt professor Javier Alba-Tercedor van de universiteit van Granada in een persbericht.
De vondst voegt niet alleen een soort toe aan de evolutionaire stamboom van de eendagsvliegen, maar opent ook nieuwe technieken voor het bestuderen van fossielen in barnsteen.