Ruim 200 jaar geleden werd het eerste complete skelet van een prehistorisch reptiel ontdekt. Het dier kreeg de naam Proteosaurus.
Bij een luchtaanval op Londen in mei 1941 werd het fossiel vernietigd. Alleen een tekening van het skelet bleef bewaard, en men ging ervan uit dat er geen replica was gemaakt.
Maar nu hebben paleontologen bekendgemaakt dat de vondst van twee gipsafgietsels van het reptiel is geverifieerd. Deze kopieën werden gevonden in 2016 en 2019, en de ontdekkingen zijn gepubliceerd in het tijdschrift Royal Society Open Science, dat in 1819 ook de oorspronkelijke ontdekking publiceerde.
Eerste volledige fossiel
Het skelet van Proteosaurus, die drie jaar later de nieuwe naam Ichthyosaurus kreeg, werd in 1818 gevonden bij de kustplaats Lyme Regis in Engeland.
Deze verre verwant van hagedissen en slangen leefde tussen 251 en 65,5 miljoen jaar geleden op aarde.
Ichthyosauriërs leefden in water. Ze hadden net als walvissen en dolfijnen lucht nodig, maar zijn verwant aan hagedissen en slangen. De drie meter lange reptielen hadden vier zwemvoeten, grote ogen, een spitse neus en scherpe tanden.
Het fossiel is ontdekt en opgegraven in Marokko, op een uur rijden van Casablanca.
Ichthyosaurusfossielen waren niets nieuws, maar de nieuwe ontdekking baarde opzien omdat het ging om het eerste complete fossiel van dit prehistorische reptiel.
De vondst wordt – zij het niet definitief – toegeschreven aan de beroemde fossielenverzamelaar Mary Anning. In 1820 werd haar familie geconfronteerd met een faillissement. Om geld in te zamelen voor Anning verkocht fossielenverzamelaar Thomas James Birch een deel van zijn collectie – inclusief het ichthyosaurusfossiel, dat door het Royal College of Surgeons werd gekocht en naar Londen werd gehaald.
In de Tweede Wereldoorlog werd het Royal College of Surgeons bij een luchtaanval in mei 1941 verwoest. Het fossiel en andere artefacten gingen verloren.
Replica’s op twee continenten
Ruim 80 jaar later vonden Dean Lomax van de universiteit van Manchester en Judy Massare van de State University of New York twee goed bewaarde gipsafgietsels van het verloren gegane fossiel.
De twee paleontologen stuitten in 2016 bij toeval op een ervan in de collectie van het Peabody Museum in de VS.
Aan de hand van een tekening van het originele fossiel uit het artikel dat wetenschapper Everard Home in 1819 over het fossiel schreef, concludeerden ze dat het ging om een onbekende kopie.
De onderzoekers weten niet wanneer of door wie de kopie is gemaakt, maar wel dat hij vóór 1918 is gemaakt en in 1930 aan het museum is geschonken.
Het tweede exemplaar vond Dean Lomax in 2019 bij een bezoek aan het Museum für Naturkunde in Berlijn.
Niet alleen was het een verrassing om nóg een replica te vinden – dit exemplaar was ook nog eens in betere staat.
Oproep aan andere musea
‘Homes artikel uit 1819 bevatte een tekening van het originele skelet. Deze tekening van William Clift was het enige visuele bewijs dat we van de ichthyosaurus hadden,’ zegt Judy Massare in een persbericht.
‘Met de twee afgietsels kunnen we nu de betrouwbaarheid van de oorspronkelijke illustratie controleren door die ermee te vergelijken. We hebben een aantal botten geïdentificeerd die Home heeft gemist en een paar discrepanties gevonden tussen de tekening en het afgietsel.’
Die discrepanties betroffen onder meer de symmetrie en dikte van het rechterdijbeen, en een aantal details van de botten van een van de vinnen was niet in de illustratie opgenomen.
Met de nieuwe vondsten doen de twee paleontologen een oproep aan andere musea om hun collectie afgietsels na te gaan, in de hoop nog meer unieke vondsten te doen.
Kopieën van de rechter achtervin van het ichthyosaurusfossiel. Links: een illustratie uit het onderzoeksartikel uit 1819. Midden: Gipsafgietsel uit VS. Rechts: Gipsafgietsel uit Duitsland. Hier zie je duidelijk dat er in de tekening een bot ontbreekt.