Het is al jarenlang een mysterie waardoor de Neanderthalers zijn uitgestorven. Ze leefden 300.000 jaar lang in Europa en Azië, maar 43.000 à 38.000 jaar geleden stierf deze soort ineens razendsnel uit. Al tijden vragen wetenschappers zich af wat er eigenlijk tot hun dood heeft geleid. Waren het klimaatveranderingen, ziekten, inteelt of oorlog met andere soorten?
Nu denkt de klimaatwetenschapper Axel Timmermann dat hij met behulp van een supercomputer heeft aangetoond wat de laatste nagel aan de doodkist was voor de Neanderthalers.
De conclusie is duidelijk: de snelle ondergang van de Neanderthalers kan niet worden uitgelegd zonder daarbij de moderne mens, Homo sapiens, te betrekken. Die verliet ongeveer 50.000 jaar geleden Afrika.
Toen Homo sapiens ten tonele verscheen, liep het aantal Neanderthalers terug. De berekeningen van de supercomputer van Alex Timmermann schetsen een beeld van de bevolkingsontwikkeling in Europa 73.000 tot 38.000 jaar geleden.
Model toont de verspreiding van de soorten
In de supercomputer Aleph van de Pusan National University in Zuid-Korea werden duizenden regels code met gegevens over het klimaat en milieu van destijds ingevoerd, die mogelijk van invloed zijn geweest op de leefomstandigheden tijdens de laatste tijd van de Neanderthalers – bijvoorbeeld temperatuur, neerslag en begroeiing.
Met behulp van geavanceerde simulaties vormde Aleph een model dat liet zien hoe de veranderingen de migratie en het contact tussen de Neanderthalers en Homo sapiens bevorderden en toonde de gebieden waar voedselbronnen aanwezig waren. In het model kruist een klein gedeelte van de twee bevolkingsgroepen zich met elkaar, zoals in het echt ook het geval was.
Door te schroeven aan de parameters en het model te vergelijken met archeologische, paleoantropologische en genetische overblijfselen van de Neanderthalers kon Axel Timmermann zien dat zelfs bij een plotselinge klimaatverandering de Neanderthalers nog steeds een groot leefgebied zouden hebben.
Bovendien zou de soort, als er in het model een realistisch niveau van kruising werd verondersteld, niet door Homo sapiens worden opgeslokt.
Neanderthalers werden weggeconcurreerd
De Neanderthalers overleefden eerder veel zwaardere tijden, die leken op een ijstijd, en leefden probleemloos zo’n 10.000 jaar samen met Homo sapiens. Daarom kunnen het klimaat en de komst van de mens niet de enige oorzaken zijn van de ondergang van de Neanderthalers.
Het model suggereert dat een combinatie van schaarse middelen en felle concurrentie de soort fataal werd.
Alleen als er in het model vanuit werd gegaan dat Homo sapiens bijvoorbeeld veel betere jachttechnieken had, beter bestand was tegen ziektes en een beter voortplantingsvermogen had, stierf de Neanderthaler uit.
Het is voor het eerst dat er is gebruikgemaakt van een supercomputer om de ondergang van de Neanderthalers te onderzoeken. De wetenschapper achter de analyse wil het model nu verder verfijnen.
Sleutel tot ons succes ontstond geleidelijk
Creativiteit, samenwerking en taal. Dankzij een reeks eigenschappen werd Homo sapiens de heerser van de wereld – en veel van die eigenschappen ontstonden al in onze voorouders.
Creativiteit gaf ons vuur
Australopithecus, waar ons geslacht van afstamt, kende al primitieve stenen werktuigen. Maar Homo erectus was creatiever, want de soort leerde vuur te beheersen.
Samen praten dankzij nieuwe genvariant
Communiceren is een pijler van ons succes. Onze taalvaardigheid heeft te maken met een variant van het gen FOXP2, dat ontstond voordat onze soort zich vertakte van Neanderthaler en Denisova.
Grote dieren gedood door samenwerking
Ons talent voor samenwerken had grote voordelen, vooral bij het doden van een groot prooidier. Dat talent gaat verder terug dan Homo sapiens, want we weten dat de Neanderthalers bijvoorbeeld ook op groot wild joegen.
Groep groeide door ruimtelijk inzicht
Onze soort kan in grote, hechte gemeenschappen leven, wellicht doordat we onszelf hebben getemd. Beheerst en tolerant gedrag bleef bestaan, opvliegend en driftig gedrag werd er door de evolutie uit gefilterd.
Groot geduld bracht brood op de plank
Homo sapiens is vermoedelijk de enige mensensoort die landbouw heeft ontwikkeld. Dankzij ons unieke geduld kunnen we ons heel lang inzetten voor voedsel dat we in de toekomst willen oogsten.
