Wij zijn het resultaat van een dramatische evolutiegeschiedenis die 2 miljoen jaar terug met aapachtige wezens begon. Daarna zijn we de bomen uit gekomen, is onze hersenomvang verdubbeld en is er nog veel meer gebeurd.
Maar de weg naar dit punt is stukken complexer dan wetenschappers eerder dachten. Na nieuwe ontdekkingen blijkt dat de stamboom van de mens bijna een struikgewas van soorten is.
Stamboom
Onze stamboom zit vol soorten
Stamboom van het menselijk geslacht. De assen geven aan wanneer de soorten leefden in miljoenen jaren geleden. Gestreepte lijnen geven aan dat wetenschappers erg onzeker zijn over de verwantschap van een soort met andere soorten. Elke soort is met grijs of zwart op de boom gemarkeerd om te kunnen zien waar de soorten beginnen en eindigen.
Verwantschappen tussen de soorten zijn nog niet allemaal duidelijk, maar de stamboom begint aardig te kloppen. Aan de onderkant van de boom vinden we de vroegste soorten van ons geslacht, waaronder Homo habilis. Daarna begon de boom zich te vertakken.
Eén zo’n tak werd Homo erectus, die zich verder vertakte en, via een of twee tussenstadia, 300.000 jaar terug in Afrika evolueerde tot Homo sapiens.
Homo habilis
Homo habilis was een van de eersten
- Positie op de stamboom hierboven: nr. 1
- Tijdsperiode: 2,3-1,7 miljoen jaar geleden
- Verspreiding: Oost- en Zuid-Afrika
- Lengte: 100-150 cm
- Hersengrootte: 500-900 cm3
Homo habilis evolueerde van de Australopithecus en was een van de vroegste leden van de mensenfamilie. Hij zat waarschijnlijk vaak in de boom, maar kon ook op twee benen lopen.
Homo erectus
Homo erectus hield het 2 miljoen jaar vol
- Positie op de stamboom hierboven: nr. 2
- Tijdsperiode: 2 miljoen-110.000 jaar geleden
- Verspreiding: Afrika, Europa en Azië
- Lengte: 150-180 cm
- Hersengrootte: 545-1300 cm3
Homo erectus is de voorouder van een aantal soorten, ook van ons, en hij had net als wij lange benen en korte armen. De soort maakte werktuigen en was waarschijnlijk de eerste die het vuur beheerste.
Homo antecessor
Homo antecessor was een Europese zijtak
- Positie op de stamboom hierboven: nr. 3
- Tijdsperiode: 1,2 miljoen-800.000 jaar geleden
- Verspreiding: West-Europa
- Lengte 170-175
- Hersengrootte: circa 1000 cm3
Met zijn kleine, platte gezicht lijkt Homo antecessor op onze eigen soort. Analyses van eiwitten in de botten tonen aan dat H. antecessor nauw verwant kan zijn met de voorouder van ons en Neanderthalers.
Homo heidelbergensis
Homo heidelbergensis is een twijfelachtige soort
- Positie op de stamboom hierboven: nr. 4
- Tijdsperiode: 800.000-200.000 jaar geleden
- Verspreiding: Afrika, Europa en Azië
- Lengte: 170-180 cm
- Hersengrootte: 1100-1390 cm3
Sommige onderzoekers zien in Homo heidelbergensis een voorouder van ons en de Neanderthalers. Anderen vinden dat de soort slecht gedefinieerd is en willen hem opsplitsen in verschillende soorten.
Homo bodoensis
Homo bodoensis kan onze directe voorouder zijn
- Positie op de stamboom hierboven: nr. 5
- Tijdsperiode: 800.000-300.000 jaar geleden
- Verspreiding: Afrika, Zuidoost-Europa en het Midden-Oosten
- Lengte: onbekend
- Hersengrootte: 1250 cm3
In een nieuwe studie splitsten onderzoekers Homo heidelbergensis in verschillende soorten. Eén van de nieuwe soorten doopten ze Homo bodoensis, die ze beschouwen als onze directe voorouder.
Neanderthaler
Neanderthaler was een nauwe verwant
- Positie op de stamboom hierboven: nr. 6
- Tijdsperiode: 500.000-40.000 jaar geleden
- Verspreiding: Europa, Siberië en het Midden-Oosten
- Lengte: 150-170 cm
- Hersengrootte: 1200-1500 cm3
De Neanderthaler behoort tot onze naaste verwanten. Hij had een primitief gezicht met grote wenkbrauwen en een laag voorhoofd, maar grotere hersenen dan wij. De soort had kinderen met ons en Denisova.
Denisova
Denisova was de zus van de Neanderthaler
- Positie op de stamboom hierboven: nr. 7
- Tijdsperiode: 500.000-40.000 jaar geleden
- Verspreiding: Azië
- Lengte: onbekend
- Grootte van de hersenen: onbekend
Denisova zijn alleen bekend van een paar botfragmenten, maar resten DNA wijzen erop dat ze een zustersoort van de Neanderthalers waren. De soort had kinderen met ons, en mensen van nu dragen hun DNA.
Homo floresiensis
Homo floresiensis was een hobbit
- Positie op de stamboom hierboven: nr. 8
- Tijdsperiode: 200.000-50.000 jaar geleden
- Verspreiding: eiland Flores, Indonesië
- Lengte: 110 cm
- Grootte van de hersenen: 380-420 cm3
Homo floresiensis en de vergelijkbare Homo luzonensis waren kleine, primitieve mensensoorten, die mogelijk afstammen van Homo erectus. Ze leefden tot vrij recent op eilanden in Zuidoost-Azië.
Homo naledi
Homo naledi is een raadsel
- Positie op de stamboom hierboven: nr. 9
- Tijdsperiode: 335.000-235.000 jaar geleden
- Verspreiding: Zuid-Afrika
- Lengte: 150 cm
- Hersengrootte: 450-560 cm3
Homo naledi leefde naast de vroege Homo sapiens, maar had veel kleinere hersenen. Zijn voorouders splitsten zich mogelijk circa 2 miljoen jaar geleden af van onze eigen evolutielijn.
Homo sapiens
Homo sapiens is onze eigen soort
- Positie op de stamboom hierboven: nr. 10
- Tijdsperiode: 300.000 jaar geleden tot heden
- Verspreiding: wereldwijd
- Lengte: gemiddeld 160-170 cm
- Hersengrootte: gemiddeld 1300 cm3
Homo sapiens, onze eigen soort, ontstond zo’n 300.000 jaar geleden in Afrika uit Homo heidelbergensis of Homo bodoensis. Hij migreerde in verschillende golven uit Afrika en komt nu op elk continent voor.