1. KRYPTOS: De laatste code van de CIA levert hoofdbrekens op
Bij het hoofdkantoor van de CIA in Langley, Virginia, staat een twee meter hoog kunstwerk dat op het eerste gezicht onschuldig lijkt. Maar niets is minder waar: het kunstwerk bezorgt codekrakers al sinds 1990 hoofdbrekens.
De beeldhouwer Jim Sanborn heeft vier codes verstopt in vier verschillende secties. De laatste is nog niet gekraakt – zelfs niet door de knappe koppen van de CIA zelf.
Als de vierde code gekraakt wordt, is er een raadsel opgelost dat verband houdt met de vier codes.
De drie eerste vierkanten werden in 1999 gekraakt. De eerste twee bevatten een zogeheten Viginère-algoritme, waarbij elke letter in de code in een alfabetische tekst verstopt zit.
Om erachter te komen welke, moet een deel van de code – een sleutelwoord – worden geraden.
Het derde vierkant bevat getransponeerde letters, die dus in een patroon zijn verstopt.
Bekijk de vier codes van Kryptos
De gecodeerde teksten wijzen in heel verschillende richtingen.
Het eerste vierkant bevat een korte, cryptische tekst die klinkt als een raadsel.
Het tweede is een langere tekst, met onder andere een verwijzing naar een voormalige CIA-chef en een coördinaat.
Het derde verwijst naar de opening van het graf van farao Toetanchamon.
De kunstenaar Jim Sanborn heeft drie hints gegeven voor de laatste code: het fragment NYPVTT wordt BERLIN, MZFPK wordt CLOCK en QQPRNGKSS wordt NORTHEAST.
2. Tamám Shud: Literaire code kan moordmysterie oplossen
De inwoners van Somerton, Adelaide, vinden op 1 december 1948 op het strand het lichaam van een goedgeklede man van middelbare leeftijd.
De politie heeft het lichaam nooit kunnen identificeren. Maar in een verborgen broekzak vonden ze een passage uit een boek met de woorden ‘Tamám Shud’, wat in het Perzisch ‘afgelopen’ betekent. Het briefje komt uit de dichtbundel Rubáiyát, waar de politie meteen naar op zoek ging.
In 1948 was er veel te doen om te zaak; de Koude Oorlog volop aan de gang en de vermoedelijke doodsoorzaak was een ontraceerbaar gif.
Maar de zaak werd pas echt raadselachtig toen de Rubáiyát werd gevonden en op de achterkant van het boek met potlood vier codeachtige regels waren geschreven.
De code werd naar verluidt gevonden in een auto bij het strand, vlakbij de locatie van het ongeïdentificeerde lichaam
Codekrakers hebben sindsdien vergeefse pogingen gedaan om de code te kraken. Volgens cryptografen is de tekst te kort om er een patroon uit te halen.
In 2014 beweerde een taalkundige dat de code de eerste letters van woorden uit een langere tekst bevat, maar een groot onderzoek onder Engelstalige literatuur leverde geen match op.
3. Enigma: Brute rekenkracht moet de laatste Enigmacodes kraken
De nazicodeermachine Enigma van Hitlers onderzeeërvloot zaaide met succes twijfel op de Atlantische Oceaan. De versleutelde boodschappen van de onderzeeërs werden weliswaar opgevangen door de geallieerden, maar tot halverwege 1941 niet begrepen.
In 1942 kwamen de Duitsers met een nieuwe versie van de Enigmamachine, M4, die met behulp van een vierde roterende letterschijf de berichten versleutelde.
VIDEO: Bekijk hoe de Enigma werkt
Tot op de dag van vandaag zijn er berichten van de M4-machines die nog niet zijn gekraakt.
De uitdaging is vooral dat codekrakers zonder context geen sleutelwoorden kunnen aanwijzen, en die hebben computers nodig om boodschappen te kunnen ontcijferen.
De oplossing voor de ongekraakte Enigmacodes kan wellicht gevonden worden met behulp van toekomstige kunstmatige intelligentie.
- Eerst moet de kunstmatige intelligentie Duits leren, de taal van de Duitse Kriegsmarine.
- Daarnaast moet de AI de hele geschiedenis en context kennen om de zoekopdracht in te perken.
- Ten slotte moet de Duitse AI alle mogelijke betekenissen van de versleutelde letters nalopen om een boodschap te kunnen herkennen.
Een Enigmamachine met drie rotors heeft al meer dan een miljoen mogelijke startposities – en de positionering was nog maar een van de versleutelingsmethoden.
Hobbycryptografen proberen nu om de resterende Enigmaberichten te ontcijferen door programma’s op de achtergrond te laten draaien in een wereldwijd computernetwerk.
4. Zodiac: Korte puzzelstukjes kunnen seriemoordenaar ontmaskeren
In december 2020 kraakten drie hobbycryptografen de beroemde laatste code die de seriemoordenaar Zodiac tijdens zijn moordpartijen eind jaren 1960 naar kranten in San Francisco stuurde.
De codekrakers ontcijferden Z340 – de enige overgebleven, langere code van de seriemoordenaar – waarin hij beweerde de dood niet te vrezen.
VIDEO: Zo ontcijferden de codekrakers de geheime boodschap van Zodiac
Maar de twee korste codes van de seriemoordenaar, Z32 en Z13, zijn nog steeds onopgelost. Ze bestaan uit slechts 32 en 13 tekens, en daardoor werden ze lang gezien als onontcijferbaar.
Vooral de kortste is heel interessant, want de woorden voorafgaand aan de code luiden: ‘Mijn naam is’.
Met behulp van het sleutelwoord uit Z340 denkt een Franse codekraker Z32 en Z13 te hebben gekraakt, en dan zou een doelwit zijn onthuld en tevens de vermoedelijke moordenaar – de eerdere verdachte Lawrence Kayne, die in 2010 overleed.
Andere cryptografen hebben echter andere mogelijke oplossingen gevonden.
Wiskundigen uit Texas hebben in de jacht op Zodiac geprobeerd om genetische algoritmen te schrijven om de optimale oplossing te ontwikkelen.
De methode vond tekencombinaties die mogelijk overeenkomen met typisch Engelse combinaties zoals ‘th’ en ‘es’. Dankzij de techniek lukte het de Amerikaanse onderzoekers om de eerste, al ontcijferde, berichten te kraken, maar dat geldt niet voor Z32 en Z13.
5. Voynichmanuscript: Nonsens of wetenschappelijke goudmijn?
In de 15e of 16e eeuw schreef een onbekende auteur 240 bladzijden vol. Toen het manuscript in het begin van de 20e eeuw weer opdook, baarde dat veel opzien.
Niemand kon de nette, dichtbeschreven pagina’s ontcijferen, maar statistici zien dat de woordlengte en symboolcombinaties lijken op ons schrift. Sommige woorden komen vaker terug in het manuscript in dezelfde patronen als in andere geschriften uit die tijd.
De bladzijden bevatten gedetailleerde illustraties die al net zo raadselachtig zijn als het schrift.
Sommige onderzoekers denken dat de tekst een grap is, of volledige onzin. Anderen denken dat de ongeïdentificeerde schrifttekens een onbekende code bevatten – zoals een onontdekte taal, waarbij elk teken voor een woord, geluid of lettergreep staat.
Nog steeds is geen van de 170.000 tekens in het Voynichmanuscript ontcijferd.