Sinds 1938 is de bibliotheek van de universiteit van Michigan de trotse bezitter van wat een origineel manuscript van de vermaarde Italiaanse astronoom Galileo Galilei (1564-1642) zou zijn.
Nu heeft een geschiedkundige van Georgia State University onthuld dat het manuscript een indrukwekkende vervalsing is van honderden jaren na Galilei’s dood. Dat schrijft de universiteitsbibliotheek in een persbericht.
Het manuscript is een document van één bladzijde dat beweert de kladversie van een brief te zijn. Daarin presenteert Galilei op 24 augustus 1609 zijn pas gebouwde telescoop aan de doge van Venetië.
Opmerkelijk is dat er onderaan aantekeningen en schetsen staan van Galilei’s waarnemingen van drie manen van Jupiter in de dagen tussen 7 en 15 januari 1610. Het lijkt dus alsof Galilei die een jaar na het schrijven van de brief heeft toegevoegd. De kladversie is nooit verstuurd, maar moest er alleen uitzien als een authentieke brief.
Dit is het vervalste document. De bovenste helft bootst een brief van Galilei na waarin hij op 24 augustus 1609 zijn nieuwe telescoop presenteert aan de doge van Venetië. De onderste helft bevat schetsen en aantekeningen van Galilei’s telescopische waarnemingen van drie van de manen van Jupiter in de periode van 7 tot 15 januari 1610. Het document is echter een imitatie van echte teksten van Galilei.
Maar nu is het document niets meer waard dan het papier waarop het geschreven is.
Onthuld door watermerk
In mei 2022 ontving een conservator van de bibliotheek van de universiteit van Michigan een mail van hoogleraar geschiedenis Nick Wilding, die eerder een vervalsing van Galilei’s boek Sidereus Nuncius uit 1610 had ontdekt.
Hij had twijfels over de echtheid van het Galilei-document, want de inktkleur, het handschrift en de woordkeuze leken verdacht. Daarom vroeg hij naar het watermerk op het papier en waar dat gemaakt was.
Tot de 19e eeuw werd papier met de hand geschept en geperst, bijvoorbeeld in een molen. Fabrikanten gebruikten daarom unieke watermerken om hun producten te merken.
Nu gebruiken geschiedkundigen die watermerken om papier te dateren door het te koppelen aan een bepaalde molen en periode.
Het Galilei-manuscript bleek monogrammen te bevatten met de initialen van de papierfabrikant ‘AS’ en de productieplaats ‘BMO’, wat staat voor Bergamo.
Omdat BMO-papier niet vóór 1770 bekend is, moest het document van anderhalve eeuw later zijn dan Galilei zelf.
Watermerken zijn vage patronen in papier die de fabrikant aangeven. Dit is van een andere fabrikant, gedateerd op 1816, uit een tentoonstelling bij Robert C. Williams Paper Museum in de VS. Een vergelijkbaar watermerk gaf aan dat het Galilei-document een vervalsing is.
De universiteitsbibliotheek voerde daarna een onafhankelijke studie uit en vergeleek het document met een soortgelijke vervalsing uit de Morgan Library and Museum in New York, gedateerd op 1790.
Bekende fraudeur achter document
Het valse Galilei-document werd voor het eerst gepubliceerd in mei 1934, toen het veilinghuis American Art Anderson Galleries de zeldzame manuscripten en boeken van verzamelaar Roderick Terry verkocht.
De zakenman en verwoed verzamelaar Tracy McGregor kocht het manuscript, dat na zijn dood in 1938 aan de universiteit van Michigan werd geschonken.
Volgens de veilingcatalogus van 1934 werd het Galilei-document authentiek verklaard door de aartsbisschop van Pisa, Pietro Maffi, die het document vergeleken zou hebben met twee andere brieven van Galilei.
Maffi’s verklaring werd nooit gevonden, maar onderzoek naar de andere twee brieven van Galilei wees uit dat ze vervalst waren door de Italiaan Tobia Nicotra, die de brieven zelf aan Terry schonk.
Dezelfde Nicotra zit volgens Nick Wilding achter het valse Galilei-document.
Nicotra maakte de documenten door blanco bladzijden uit oude boeken in de bibliotheek van Milaan te scheuren en het handschrift van historische personen na te bootsen.
De echte versie van Galilei’s brief wordt bewaard in het stadsarchief van Venetië, en de aantekeningen over de manen van Jupiter komen uit Sidereus Nuncius.
Galilei nam als eerste hemellichamen waar die rond andere planeten dan de aarde draaien – meer bepaald drie manen van Jupiter. Hij schreef erover in Sidereus Nuncius uit 1610, waaruit de bovenstaande afbeelding komt. Om deze hemellichamen waar te nemen, had hij de telescoop uitgevonden. Zowel Stephen Hawking als Albert Einstein hebben Galilei de uitvinder van de moderne wetenschap genoemd.