Het is een aantal Franse onderzoekers gelukt om de code te ontcijferen van een brief uit 1547 van keizer Karel V, die over Spanje, het Heilige Roomse Rijk en een aantal Amerikaanse koloniën heerste.
In de brief vertelt de machtige keizer dat hij vreest voor zijn leven omdat er een gerucht rondgaat dat zijn Franse rivaal, koning Frans I, hem wil vermoorden. Dat meldt de Franse bibliotheek Stanislas in een persbericht.
Gecompliceerde code
De cryptograaf Cécile Pierrot kwam de brief op een middag in 2019 op het spoor, maar pas in 2021 kreeg ze het document echt in handen.
De brief werd namelijk bewaard in de verzameling van de bibliotheek Stanislas in de Franse stad Nancy.
De brief van drie bladzijden bestaat uit zo’n 70 regels. Er staan ruim 120 cryptische symbolen in en de rest is geschreven in begrijpelijk Frans.
De brief begint in volkomen begrijpelijk Frans, maar al na een paar regels worden mysterieuze symbolen gebruikt. Soms staan die voor een heel woord, maar andere keren dienen ze slechts als opvulling.
Pierrot dacht dat ze het document in een paar dagen zou kunnen ontcijferen. Ze gaf alle symbolen een naam en voerde toen het alfabet in in de programmeertaal Python. De software zou een systeem moeten kunnen ontdekken in de code.
‘De eerste stap was om de symbolen te categoriseren en naar patronen te zoeken. Het zou simpel geweest zijn als ieder symbool voor een letter stond – maar het was veel ingewikkelder,’ vertelt Pierrot aan de BBC.
‘Als we dat allemaal in de computer zouden stoppen en zouden wachten tot de computer het helemaal zou hebben uitgevogeld, zou dat een eeuwigheid hebben geduurd!’
Nog een ontdekking in het document
Pierrot ontdekte dat de klinkers over het algemeen niet als letters werden geschreven, maar als diakritische tekens, die we bijvoorbeeld kennen uit het Arabisch – streepjes of stipjes boven of onder letters.
Wat het extra moeilijk maakte, was dat de klinker ‘e’ bijna niet werd gebruikt, terwijl dat normaal een van de meest gebruikte klinkers in de Franse taal is.
Daarnaast ontdekte Pierrot dat terwijl de meeste symbolen een letter of lettercombinatie moesten voorstellen, andere symbolen een heel woord waren – zo stond een naald bijvoorbeeld voor de Engelse koning Henry VIII.
Dit is een schema van de verschillende symbolen. Al vroeg in het proces heeft Pierrot complexe en simpele symbolen gecategoriseerd.
Het proces werd nog gecompliceerder door een aantal symbolen die geen ander doel hadden dan verwarring te zaaien.
Het project kwam in een stroomversnelling toen historicus Camille Desenclos Pierrot nog meer gecodeerde brieven van en naar Karel V liet zien.
In een van deze brieven had de ontvanger, de keizerlijke ambassadeur aan het Franse hof, Jean de Saint-Mauris, een informele vertaling van de code geschreven, die uiteindelijk diende als sleutel voor de rest van de ontcijfering.
Hier onderzoeken een cryptograaf en een historicus het document van Karel V. Rechts zie je de historicus Camille Desenclos, en achter het document zie je het puntje van Cécile Pierrots hoofd.
Paranoïde keizer
De volledige vertaling van de brief is nog niet voltooid, maar binnenkort verschijnt een langer artikel. De onderzoekers weten nu al wel globaal waar de brief over gaat.
In februari 1547 was er een zeldzame en fragiele periode van vrede tussen twee van Europa’s grootste rivalen – het Frankrijk van koning Frans I en het Heilige Roomse Rijk van Karel V.
Keizer Karel V heerste over een imperium dat onder meer Spanje, Zuid-Italië, Nederland, delen van Centraal-Europa en grote delen van het pas ontdekte Amerika omvatte. Dit portret is rond 1605 geschilderd door de Spaanse schilder Juan Pantoja de la Cruz.
Karel V had last van een behoorlijke dosis wantrouwen. Zijn bondgenoot koning Henry VIII van Engeland was net overleden, en er was een protestantse opstand uitgebroken in Duitsland.
In zijn brief uit Karel V zijn twijfels over het sturen van een leger naar Duitsland om de protestantse opstand de kop in te drukken, want daarmee stelt hij zichzelf bloot aan Frans I.
Maar het meest opzienbarende detail was het gerucht dat de bekende Italiaanse huursoldaat Piero Strozzi opdracht had gekregen om Karel V te vermoorden.
Het gerucht was niet waar. Een paar weken later stierf Frans I, en de opstand werd neergeslagen. Karel V regeerde nog 10 jaar en overleed aan malaria in een Spaans klooster.
De onderzoekers hopen dat er meer gecodeerde brieven opduiken, en dat deze ontcijferde brief kan helpen die te kraken.