De menselijke ontwikkeling in 5 minuten

Een uitgestorven apensoort vertakte zich circa 10 miljoen jaar geleden in twee groepen, waar mens en chimpansee uit zouden voortkomen. Die twee groepen bleven nog miljoenen jaren lang genen uitwisselen, voordat ze de verbinding 4-6 miljoen jaar geleden definitief doorkapten.

De vroegste soort die zonder twijfel tot de menselijke ontwikkelingslijn behoort is de Keniaanse Australopithecus anamensis, die 4,2 tot 3,8 miljoen jaar geleden leefde. De soort klom vermoedelijk in bomen, maar kon ook op twee benen lopen.

A. anamensis bracht de soort A. afarensis voort, die onder meer bekend is van een fossiel genaamd Lucy. De leden van de soort wogen doorgaans nog geen 30 kilo en hun gezicht en hersenen deden denken aan die van de chimpansee. Ze klauterden misschien nog in de bomen, maar liepen ook veel op twee benen.

2,8 miljoen jaar geleden ontstond Homo habilis. De soort doet sterk denken aan zijn voorganger, A. aferensis, maar de hersenen waren tot 45 procent groter. 2,12 miljoen jaar oude stenen werktuigen uit China duiden er mogelijk op dat sommige H. habilis uit Afrika wegtrokken.

Uit H. habilis kwam H. erectus voort, maar of dat in Afrika of Azië gebeurde staat nog ter discussie. De oudste vondsten van H. erectus uit Afrika zijn 2 miljoen jaar oud, maar vondsten uit Europa en Azië zijn bijna even oud. De meeste wetenschappers houden het daarom op een Afrikaanse oorsprong.

H. erectus leek al veel meer op mensen dan zijn voorgangers. Zijn brein was veel groter, in sommige gevallen zelfs even groot als dat van de moderne mens. De soort leerde als eerste vuur beheersen, rond de 1,5 miljoen jaar geleden.

H. erectus bestond tot zo’n 100.000 jaar geleden, maar bracht al circa 1,2 miljoen jaar geleden H. antecessor voort. Later ontstond de soort H. heidelbergensis – óf uit H. antecessor, óf uit H. erectus. Deze nieuwe soorten zijn in Afrika of Europa ontstaan.

H. antecessor en H. heidelbergensis zijn topkandidaten voor de positie van directe voorouder van onze eigen soort, Homo sapiens. Het brein van H. heidelbergensis was bijna even groot als dat van ons. De hersenen van H. antecessor waren wat kleiner, maar zijn platte gezicht lijkt dan weer sterk op dat van ons.

De vroegste H. sapiens doken rond de 300.000 jaar geleden op in Afrika. Volgens sommige wetenschappers zijn de eigenschappen van onze soort her en der in Afrika ontstaan, waarna ze vermengd raakten toen de verschillende bevolkingsgroepen genen met elkaar begonnen uit te wisselen.

H. sapiens deelde de wereldbol lange tijd met een aantal andere mensensoorten. Naast H. erectus waren er de Aziatische H. floresiensis en H. luzonensis en de Afrikaanse H. naledi. Mogelijk stamden ze af van H. habilis of een vergelijkbare soort.

In Europa en Azië leefden nog twee soorten, de Neanderthalers en de Denisova. De twee soorten zijn onze naaste verwanten, maar ze waren krachtiger gebouwd dan wij. En net als wij kwamen ze voort uit H. antecessor of H. heidelbergensis.

De eerste H. sapiens emigreerden vermoedelijk al ruim 200.000 jaar geleden. Maar de meeste huidige niet-Afrikanen stammen van een uittocht van zo’n 60.000 jaar geleden af. In Europa en Azië mengden ze zich met de Neanderthalers en Denisova.

Gedurende de levensduur van onze soort verdwenen de andere mensensoorten geleidelijk aan. De laatsten die uitstierven waren de Neanderthalers, die circa 40.000 jaar geleden verdwenen, en de Denisova, die mogelijk tot 14.500 jaar geleden bestonden. Vandaag de dag is er nog maar één mensensoort over: Homo sapiens.

Huidige mensen zijn het resultaat van een ingewikkelde ontwikkelingsgeschiedenis, die de wetenschappers voortdurend herzien op basis van nieuwe vondsten. Wil je meer weten over de grootste raadsels van onze soort en de nieuwe ideeën van de wetenschappers, lees hier dan verder.