Een boeket van bedwelmende geuren trekt de aandacht van het Psittacosaurusmannetje. Hij steekt zijn snuit naar het achterwerk van het vrouwtje, waar een donkere opening hem uitnodigend toelacht.
Ze zijn er klaar voor: het paren kan beginnen.
Het seksleven van de dinosauriërs was altijd raadselachtig, maar nu is er sensationeel bewijs gevonden: in een nieuw onderzoek naar een fossiel uit het krijt dook een geslachtsorgaan van een dinosaurus op.
Van het orgaan valt veel te leren over dinosaurusseks – vol visueel genot, geuren en zeer goed toegeruste mannetjes.
Vogelseks inspireert onderzoekers
Anders dan botten bestaan geslachtsorganen uit zacht weefsel, dat niet versteent. En zelfs als de organen bewaard waren gebleven, is seksueel gedrag moeilijk af te lezen aan fossielen alleen.
Om meer te weten te komen over het seksleven van dinosauriërs, hebben paleontologen daarom hun moderne verwanten bestudeerd.
Vogels kennen allerlei paringsrituelen, zoals zingen, het tonen van de verenpracht en baltsen door met hun poten over de grond te schrapen.
In 2016 maakte een internationaal team van onderzoekers gewag van zo’n balts onder dinosauriërs. Het team had 60 krassporen gevonden van drietenige dinosauriërs uit de familie van de theropoden, waartoe ook T. rex, velociraptor en moderne vogels behoren.
Maar verder was het stil op het dinosaurusseksfront. Tot voor kort.
Seksopening is verrassend
In de provincie Liaoning in het noordwesten van China doken enkele van ’s werelds meest opmerkelijke dinosaurusfossielen op, waaronder Sinosauropteryx, de eerste gevederde dinosaurus die is ontdekt.
Ook lag er een fossiel van de dinosaurus Psittacosaurus, nauw verwant aan de iconische Triceratops, dat nu al tien jaar in het Senckenberg Museum in Frankfurt te bezichtigen is.
In 2016 onderzochten wetenschappers het nader – en vijf jaar later publiceerden ze een baanbrekend model van het hele lichaam van de dinosaurus in drie dimensies.
Ze hadden het model deels gemaakt aan de hand van de kleuren en vormen van de goed bewaard gebleven schubben van het fossiel, en bij de reconstructie bleek er onder de staartwortel een opening te zitten.
Aan de hand van een extreem gaaf fossiel van de dinosaurus Psittacosaurus uit het krijt konden onderzoekers een 3D-beeld reconstrueren van de anus en de geslachtsopening van de dinosaurus.
De schubben bij de opening verschillen zowel in vorm als in pigmentatie van de omringende schubben. Alles wijst erop dat de opening een cloaca was en diende om te plassen, poepen – en seks te hebben.
De opening lijkt op de cloaca van sommige huidige dieren, maar vormt toch een eigen categorie.
En dit is ongekend, legt Jakob Vinther uit, hoofdauteur van het wetenschappelijke artikel over de opzienbarende ontdekking.
‘Het interessantste is dat deze dinosaurus het midden houdt tussen krokodillen en vogels,’ zegt hij.
De opvallende cloaca van de Psittacosaurus is waarschijnlijk gebruikt, zoals bij sommige moderne vogels, om te ‘flashen’ naar potentiële paringspartners, zoals de onderzoekers het fenomeen zelf beschrijven.
De cloaca heeft ook een soort schaamlippen die bij krokodillen de geurklieren bedekken. Daarom denken de onderzoekers dat het dinosaurusorgaan feromonen en geuren kan hebben afgescheiden, net als bij de latere reptielen.
Anus rook naar krokodil
Onderzoekers hebben de pas ontdekte cloaca van de dinosaurus Psittacosaurus vergeleken met de geslachtsorganen van levende verwanten. En hoewel er duidelijke overeenkomsten zijn, staat de cloaca van de dinosaurus op zichzelf.
1. Cloaca was opvallend
De schubben van de cloaca verschillen van de omringende schubben. Ze waren zwaar gepigmenteerd met melanine, wat erop wijst dat de cloaca visueel prominent aanwezig was. Verder waren de schubben kleiner dan op de rest van het lichaam.
2. Gat ging schuil achter schaamlippen
Uitwendig bestond de cloaca uit schaamlippen aan weerszijden van de opening. Aangezien het gat schuil ging achter de schaamlippen, was de opening waarschijnlijk rond, zoals bij vogels.
3. Klieren leken op die van krokodillen
De schaamlippen bedekten misschien ook een spleet, zoals bij krokodillen. Als dat zo is, had de cloaca waarschijnlijk klieren die feromonen en geuren afscheidden, net zoals bij krokodillen tijdens de hofmakerij.
Geursignalen konden mogelijk vertellen of het wijfje aan het ovuleren was, of waarschuwen voor besmettelijke darm- en geslachtsziekten.
De cloaca was dus een centraal punt in het seksleven van de Psittacosaurus. Misschien hadden veel andere dinosauriërs ook zulke openingen – en de grootste mannetjes hadden waarschijnlijk een gigantische penis.
Grote dino = grote penis
Struisvogels en krokodillen hebben een penis in hun cloaca, terwijl kleinere vogels en reptielen geen uitwendige geslachtsorganen hebben, maar hun cloaca tegen elkaar drukken.
De cloaca van de Psittacosaurus was een tussenvorm, dus misschien penetreerden dinosauriërs en wreven ze ook hun cloaca’s tegen elkaar.
Dinosauriërs waren uniek en deden dingen op een unieke manier. Jakob Vinther, paleontoloog
Maar de lichamen van dinosauriërs lijken totaal niet op wat we nu kennen.
Zo is niet bekend hoe de dieren konden paren zonder gewond te raken. Dinosaurusseks met nauw lichamelijk contact was een riskante onderneming vanwege het gewicht van de dieren, hun zwiepende staart en de dodelijke stekels op hun rug.
Mogelijk waren de mannetjes gewoon goed uitgerust en konden ze daardoor al die seksuele problemen vermijden. In plaats van het wijfje van achteren te bestijgen, kan het mannetje op afstand zijn gebleven en zijn penis naar het vrouwtje toe hebben gestoken.
Die paring op afstand komt ook nu nog voor bij soorten met een uitzonderlijk lange penis.
Kleine kreeftachtigen, rankpootkreeften genaamd, komen bijvoorbeeld niet uit hun schelp als ze paren. De mannetjes hebben zo’n lange penis dat ze die helemaal naar een vrouwtje in de buurt kunnen dirigeren. De penis kan ruim tien keer zo lang zijn als het lichaam zelf.
Hoewel de levende verwanten van de dinosauriërs niet zo goed bedeeld zijn als de rankpootkreeften, hebben verschillende soorten een absurd lange penis, wat de theorie van de wetenschappers over de potentie van de dinosauriërs ondersteunt.
Zo kunnen struisvogels een penis van 40 centimeter hebben. Als een man zo’n lengte in verhouding tot zijn lijf zou hebben, zou dit neerkomen op een penis van 30 centimeter.
Als penissen van dinosauriërs vergelijkbaar zijn met die van struisvogels, waren ze niet alleen lang, maar was de paring ook van korte duur.
Struisvogels kunnen een erectie zelden langer dan een paar seconden vasthouden. Anders dan zoogdieren, die een erectie krijgen als de penis vol bloed stroomt, loopt de penis van een opgewonden struisvogel vol lymfevocht.
Omdat lymfevocht niet onder zo’n hoge druk kan worden gehouden als bloed, is de penis minder stijf en is de erectie van korte duur.
Dit mechanisme komt voor bij alle andere vogels met een penis, dus wellicht heeft de paringsdaad van de dinosauriërs ook niet al te lang geduurd.
Dinosauriërs compenseerden hun logheid en zwaarte vermoedelijk met een enorme penis.
T. rex deed het op z’n hondjes
Het vrouwtje trok haar staart opzij, zodat het mannetje van achteren kon binnenkomen en bij haar cloaca onder de staart kon. Zware langnekdinosauriërs paarden misschien in water om het gewicht op het vrouwtje beperkt te houden.
Vogels erfden hoogstwaarschijnlijk de forse maar wat slappe penis van een gemeenschappelijke dinosaurusvoorouder uit het krijt.
Hoewel er steeds meer stukjes van de puzzel over het seksleven van dinosauriërs worden gelegd, toont de baanbrekende cloacavondst aan dat de dieren nog meer geheimen over hun seksleven verbergen dan we dachten.
‘We hebben een unieke situatie die we niet met een moderne situatie kunnen vergelijken. Deze dinosaurus pronkte met zijn opening, die we niet terugzien bij zijn huidige verwanten, maar wel bij sommige primaten, zoals bavianen, en salamanders. We krijgen dus een kijkje in een wereld waarin wat we zouden denken – op basis van hun moderne verwanten – niet opgaat,’ verklaart Jakob Vinther. En hij voegt eraan toe: ‘Dinosauriërs waren uniek en deden dingen op een unieke manier.’