Dinosauriërs hadden een zwaar leven en werden gekweld door infecties, kanker, artritis en andere kwalen. Dat blijkt uit nieuw onderzoek, waarbij paleontologen oude fossielen hebben bestudeerd met moderne medische instrumenten.
De onderzoekers kregen meer inzicht in de aandoeningen waar dinosauriërs aan leden en stierven. En ze ontdekten dat de gezondheidsproblemen waarmee dinosauriërs kampten vandaag de dag nog steeds voorkomen bij mens en dier.
PARASIETEN
Parasiet liet T. rex verhongeren
Patiënt: Sue, een T. rex van rond de 30 uit South Dakota, waar ze 65 miljoen jaar geleden leefde. Het dier heeft gaten in de onderkaak.
Diagnose: De gaten zijn veroorzaakt door een infectie met de parasiet Trichomonas. Bij de mens veroorzaakt de parasiet soa’s, maar hij tast ook de slokdarm en keel van vogels aan. Amerikaanse onderzoekers stellen de diagnose als ze onderzoeken of gaten in tyrannosauruskaken afkomstig zijn van een beet of een infectie. Ze vergelijken de gaten in 61 kaken met Tyrannosaurustanden en met gaten in de snavels van roofvogels met diverse infecties. 15 procent komt overeen met beten en 15 procent met gaten die de Trichomonas maakt – waaronder die in Sues kaak.
Prognose: Sue had veel last van de parasiet. De infectie was pijnlijk en in haar mond ontstond een wasachtige, gele knobbel, waardoor drie tanden misvormd raakten. Dergelijke gezwellen komen ook voor bij vogels, waaronder roofvogels, duiven en kippen. Door de aandoening, die ‘het geel’ wordt genoemd, kon Sue mogelijk niet eten, waardoor ze verhongerde.
KANKER
Gehoornde dinosaurus had grote bottumor
Patiënt: Een gehoornde dinosaurus, Centrosaurus, die 76 miljoen jaar geleden leefde in Alberta, Canada. Op het bovenste deel van het scheenbeen zit een grote knobbel van extra botweefsel.
Diagnose: Paleontologen maken een CT-scan van het bot en vergelijken die met beelden van een gezond menselijk scheenbeen en een soortgelijk bot met botkanker van een 19-jarige man. Daaruit blijkt dat er een tumor in en rond het dinosaurusbot groeide. Omdat botkanker vaak kinderen en jongeren treft, denken de onderzoekers dat de kanker het agressiefst is tijdens de snelste groeifasen van het bot.
Prognose: Lopen was pijnlijk en ging moeizaam. De onderzoekers vermoeden dat de kanker was uitgezaaid naar zachte weefsels als de longen en de hersenen. Waarschijnlijk heeft de dinosaurus lang met de tumor geleefd, maar de ziekte was potentieel dodelijk. Het dier stierf niet aan de kanker, maar kwam samen met zijn kudde om, waarschijnlijk door een overstroming. Mogelijk kon hij zo lang overleven doordat hij deel uitmaakte van een groep.
BOTBREUKEN
Verminkte dinosaurus raakte gewond bij gevecht
Patiënt: Een roofdino, Dilophosaurus, die in de jura in Arizona leefde, heeft uitzonderlijk veel verwondingen en misvormingen. De rechterpoot staat in een onnatuurlijke hoek en heeft drie bulten. Eén vinger is misvormd en kan niet buigen. Het linker schouderblad en het linker spaakbeen hebben verdikt botweefsel en in het botweefsel van de ellepijp en de duim zitten gaten.
Diagnose: Op basis van vergelijkingen met zijn naaste nu levende verwanten, reptielen en vogels, concluderen paleopathologen dat het dier aangeboren misvormingen aan de rechterarm en -hand heeft, en dat de drie bulten het gevolg zijn van kanker. Links is de dino gewond geraakt bij gevechten. Het schouderblad en spaakbeen zijn gebroken bij een botsing met een boom of rots, maar weer geheeld. Een deel van het botweefsel is afgebroken door een infectie.
Prognose: De dinosaurus kan nog maanden of jaren hebben geleefd met zijn zware verwondingen, maar had waarschijnlijk pijn door zijn botbreuken en door geïnfecteerde wonden. Waarschijnlijk had hij moeite om prooien te vangen en leed hij honger.
MISVORMDE BOTTEN
Allosaurus had een dikke teen
Patiënt: De zes jaar oude Allosaurus Big Al, die 150 miljoen jaar geleden in Big Horn, Wyoming leefde, heeft een groot gezwel aan de middelste teen van zijn rechtervoet.
Diagnose: Het gezwel is te wijten aan een infectie. Dat blijkt uit het oneffen oppervlak van het nieuwe botweefsel en uit gaatjes als gevolg van een etterende ontsteking. Behalve de teen had Big Al nog 18 misvormde botten door breuken en infecties. De infecties zijn mogelijk veroorzaakt doordat bacteriën via het bloed van elders werden meegevoerd en de wonden binnendrongen.
Prognose: Uit de genezen verwondingen blijkt dat het immuunsysteem op de infecties kon reageren, zodat het dier er mogelijk nog lang mee heeft geleefd. De misvormde teen was waarschijnlijk het ergst en droeg bij tot de dood van het dier. Big Al kon er nauwelijks mee lopen of jagen. Dit blijkt uit vergelijkbaar letsel bij vogels.
KEELONTSTEKING
Sauropode had een zere keel
Patiënt: Een jonge sauropode, een 11 meter lange Diplodocus uit Montana in de VS, had duidelijk ademhalingsproblemen.
Diagnose: Bij paleontologisch onderzoek zijn in de 4,5 meter lange nek drie nekwervels met onregelmatige botgroei gevonden. Bij sauropoden waren de wervels gevuld met luchtzakken, die zuurstof door het lichaam hielpen verspreiden. De botgroei is verstoord door een infectie, zoals we dat ook kennen van de aandoening airsacculitis. Die komt vooral voor bij kippen en wordt veroorzaakt door een bacterie of schimmel.
Prognose: Net als bij de huidige kippen met deze aandoening had de sauropode waarschijnlijk last van waterige ogen, hoesten en keelpijn. Het dier had zuurstofgebrek, en de toestand ontwikkelde zich mogelijk tot botontsteking.
T. rex was van top tot teen ziek
De iconische T. rex Sue had niet alleen een ernstige kaakinfectie. Onderzoek wijst uit dat ze ook leed aan onder meer artritis, jicht, verdikte botten en gebroken ribben. Lees hier over Sues kwalen.