In 2016 kreeg de kerncentrale van Tsjernobyl een nieuw dak, om de dreiging van de ontplofte reactor 4 voorgoed te neutraliseren.
De hoop was dat het enorme dak de reactor zou stabiliseren totdat de Oekraïense overheid een manier vond om de centrale te ontmantelen en het vele kernafval te verwijderen.
Maar nu blijkt uit onderzoeken in de metalen sarcofaag dat de reactor niet stabiel blijft, integendeel. Het oude reactorgebouw en het kernafval brokkelen af, en door kettingreacties kunnen er opnieuw wolken van radioactieve straling opstijgen uit Tsjernobyl.
Kernafval blijft broeien
Kerncentrales wekken elektriciteit op via kernsplijting: verrijkt uranium wordt beschoten met neutronen en splitst in tweeën. Daarbij komen warmte en straling vrij, en meer neutronen die de reactie in gang houden.
Lavastroom verandert Tsjernobyl in tikkende bom
Op 26 april 1986 ging een systeemtest in Tsjernobyl vreselijk mis. Dat leidde tot de ergste kernramp in de geschiedenis, waarbij in korte tijd heel veel radioactieve straling in het milieu terechtkwam.
Helikopters blusten de gesmolten reactorkern eerst met zand. Brandstofstaven van uranium, de zirkonium bekleding daarvan, regelstaven van grafiet, delen van het gebouw en het zand versmolten tot een lava-achtige smurrie die zich een weg vrat naar de kelder van de reactor.
Hier hardde de smurrie uit tot zogeheten corium, dat 170 ton bestraald uranium bevat. Als je hier 5 minuten in de buurt bent, is de kans op overlijden 50 procent.
Later is de hal bedekt met beton, maar de structuur was hol zodat er regenwater naar binnen kon sijpelen. Het water vertraagt de neutronen, waardoor ze de uraniumkernen makkelijker kunnen raken, en dat reactiveerde de kernsplijting in de coriumresten.
Onlangs waarschuwden Oekraïense autoriteiten dat Tsjernobyl mogelijk een kritiek punt nadert. Sensoren in de enorme stalen hal registreerden een toenemend aantal neutronen, wat duidt op kernsplijting.
Het niveau steeg op meerdere plaatsen. In één ruimte verdubbelde het aantal neutronen in vier jaar.
Hoe de verhoogde activiteit ontstaat is niet bekend. Mogelijk kunnen de neutronen beter door het corium heen ketsen naarmate dit droger wordt.
Fundament van Tsjernobyls wankelt
Hoewel de onderzoekers een nieuwe kernexplosie zoals die in 1986 uitsluiten, mag het risico niet worden onderschat. Een kleine reactie zal zichzelf waarschijnlijk neutraliseren naarmate het overtollige water door de stijgende temperatuur verdampt.
Maar zelfs een kleine explosie kan de verouderde kerncentrale doen afbrokkelen en een wolk radioactief stof vrijgeven in de stalen hal, wat het opruimingswerk verder zou bemoeilijken.
De buitenste sarcofaag van Tsjernobyl is de grootste beweegbare constructie op het land. Hij moet reactor 4 beschermen, de omgeving vrijwaren van nieuwe radioactieve uitstoot en op termijn opruimwerkzaamheden mogelijk maken.
Het fijne radioactieve zand ontstaat hoe dan ook. De coriumresten brokkelen geleidelijk af, wat het radioactieve lavamateriaal moeilijker te hanteren maakt.
In september moeten de autoriteiten met een permanente oplossing komen voor Tsjernobyl. Ze willen in de kritieke reactorzones robots inzetten om gaten te boren voor staven van het element borium, dat neutronen kan absorberen en zo de kernsplijting kan reguleren.