Gebouwen van hergebruikte blokken: welkom in een echte legostad
De bouw levert 6 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot, maar weinig bouwmaterialen worden gerecycled. Aannemers willen dit veranderen en in 2030 nog maar half zo veel grondstoffen gebruiken. Ontdek hoe het gebouw van de toekomst wordt gemaakt van een soort legoblokken.
Het Oekraïense gezin is bezig spullen in te pakken. De woonkamer staat vol met kartonnen dozen met alles wat de gezinsleden hebben weten te verwerven tijdens hun verblijf als vluchtelingen in Nederland.
Want nu gaan ze terug naar huis: de oorlog is voorbij. Maar waar moeten ze heen? De stad waar ze woonden, is zoals zo vele platgebombardeerd. Toch maken ze zich geen zorgen, want ze hoeven niet in een ruïne te wonen: hun Nederlandse huis gaat mee als bouwpakket.
Het klinkt als een wilde toekomstvisie, maar ondernemer Michel Baars denkt dat het haalbaar en betaalbaar is.
‘Ik wil alle Oekraïense vluchtelingen in Nederland een huis geven. En als ze dan teruggaan naar Oekraïne, nemen ze hun huis mee,’ vertelt de Nederlander tegen Wetenschap in Beeld.
De huizen zullen worden gebouwd als modules die als legoblokjes makkelijk in elkaar gezet en uit elkaar gehaald kunnen worden. Dit is belangrijk – niet alleen voor de snelle wederopbouw van Oekraïne, maar ook voor de hele bouwsector om in de toekomst veel groener te worden en miljoenen tonnen afval te besparen.
Ik wil alle Oekraïense vluchtelingen in Nederland een huis geven. En als ze dan teruggaan naar Oekraïne, nemen ze hun huis mee. Ondernemer Michel Baars
Hergebruik wordt makkelijk gemaakt
Meer recycling in de bouw is hard nodig. EU-cijfers laten zien dat bouwafval en resten van gesloopte gebouwen ruim een derde van al het afval in Europa vormen.
Aangezien de bouw 6 procent van de totale CO2-uitstoot levert, valt er enorme winst te behalen als materialen worden hergebruikt in nieuwe gebouwen.
Europa gaat ten onder aan bouwafval
De bouw (geel) is goed voor wel 35 procent van het totale afval in de EU, terwijl de grondstoffenwinning (rood) 28 procent uitmaakt. Ter vergelijking: huishoudelijk afval (paars) is goed voor 8 procent, afval van de productie en fabricage van goederen (groen) 10 procent. Gelukkig kunnen modulaire huizen het bouwafval beperken, en nieuwe technieken maken steeds meer hergebruik van bouwmaterialen mogelijk.
Dit potentieel bracht Michel Baars op het idee om superrecyclebare modulaire huizen te maken van oude gebouwen. Baars noemt zichzelf een ‘urban miner’, iemand die de stad als een mijn gebruikt. Alleen graaft hij niet naar zilver of koper, maar naar bouwmaterialen.
‘Mijn belofte aan de bouw in Nederland is: we slopen niet, we oogsten,’ zegt Michel Baars tegen dit tijdschrift.
In 2020 was de bouw in Nederland verantwoordelijk voor 50 procent van het grondstoffenverbruik, 40 procent van de afvalproductie en meer dan een derde van de uitstoot van broeikasgassen.
Maar het doel is dat we in 2050 een circulaire economie hebben: een afvalvrije samenleving die veel duurzame en hernieuwbare materialen gebruikt.
Het bedrijf New Horizon heeft een methode uitgevonden om beton af te breken in zijn bestanddelen: zand, steen en cement. Die worden verwerkt in nieuw beton met een zeer lage koolstofvoetafdruk.
New Horizon, het bedrijf van Baars, oogst sinds vijf à zes jaar bouwmaterialen als beton en baksteen. Hij schat dat 80 procent van de hergebruikte materialen uit gesloopte gebouwen bestaat uit steen en beton. En dan heb je nog hout, deuren, kabelgoten, aluminium en staal.
‘Met hergebruik van deze materialen kunnen we op 95 procent komen, maar daar zijn wel innovatieve oplossingen voor nodig,’ benadrukt Michel Baars.
Een van die oplossingen bedacht hij zelf op het gebied van beton, waardoor New Horizon de grootste leverancier van gebruikt beton in Nederland is. Het beton wordt gesplitst in zijn bestanddelen en gegoten tot vierkante blokken die kunnen worden samengevoegd tot bijvoorbeeld nieuwe funderingen.
Mijn belofte aan de bouw in Nederland is: we slopen niet, we oogsten. Ondernemer Michel Baars
Telkens als Baars en zijn team een oud gebouw slopen, blijkt niet alleen welke materialen kunnen worden gerecycled, maar ook hoe huizen straks gebouwd moeten worden als ze goed recyclebaar moeten zijn. En dat is niet zoals huizen in de 20e eeuw werden gebouwd – zo zitten bakstenen vaak zo vol met moeilijk weg te krijgen mortel dat hergebruik niet de moeite waard is.
Daarom zijn gebouwen moeilijk te recyclen
Het loont om de materialen van een huis te hergebruiken – liefst in dezelfde functie als voorheen. Maar vaak zijn hout, baksteen en gemengde materialen zoals glaswol bijna niet te recyclen.
De inzichten zijn vastgelegd in het Circular Design Collective, een samenwerking tussen New Horizon en andere bedrijven in de bouw, en de conclusie is duidelijk: gebouwen moeten voortaan makkelijk uit elkaar te halen en weer in elkaar te zetten zijn, net als legoblokjes.
Het huis wordt meeverhuisd
Modulair bouwen werd in Zuid-Korea toegepast voor de Olympische Winterspelen van 2018, waar de Olympische stad werd ontmanteld en elders weer opgebouwd in de vorm van gewone woningen.
Een voordeel van de modules is dat ze in een modulefabriek gebouwd worden. In tegenstelling tot bij een traditionele bouwsite vindt de bouw binnen plaats, wat een grote invloed heeft op de conditie van de bouwmaterialen.
‘Dit is het nieuwe industriële bouwen,’ zegt Torben Valdbjørn Rasmussen, senior onderzoeker bij de afdeling Bouw-, Stads- en Milieutechniek van de universiteit van Aalborg in Denemarken, tegen dit blad.
‘De methode is handig voor de lichte bouw, waarbij we organische materialen gebruiken, omdat we ze verwerken onder gecontroleerde vochtigheid, temperatuur en werkomstandigheden.’
De modulaire huizen kunnen op veel manieren in elkaar gezet worden, in meer verdiepingen. Oekraïense vluchtelingen in Nederland kunnen de huizen straks mee naar huis nemen.
Het basisidee van bouwen in modules is verre van nieuw. Modules stonden ook centraal bij de stadsvernieuwing van bijvoorbeeld Kopenhagen. Dat gebeurde op grote schaal in de jaren 1980 en 1990, toen huizen in hofjes werden afgebroken en de achtertrap werd afgesloten, en modules met badkamers met een hijskraan werden binnengehaald en op elkaar gestapeld.
‘Toen beseften we al dat modulair bouwen ongelooflijk slim is,’ zegt Torben Valdbjørn Rasmussen.
‘Modules hoeven niet uit de fabriek te komen. Het kunnen ook gewoon oude containers zijn. Vaak zijn ze bedoeld als tijdelijke huisvesting in een gebied waar een tsunami of andere natuurramp is geweest en snelle huisvesting nodig is.’
Wetenschappers houden van modules
De lijst van slimme dingen aan modulaire bouw is lang. Drie Koreaanse bouwkundig onderzoekers documenteerden dit met een groot overzichtsartikel in 2022.
Containerwoningen zie je steeds meer. Ze vormen een goedkoop alternatief voor traditionele huizen.
Modulaire gebouwen kunnen bijvoorbeeld sneller worden gebouwd – vaak twee keer zo snel als traditionele bouw. Dit bespaart bouwlawaai bij de buren en maakt de bouw productiever.
Tegelijkertijd vindt de bouw van de modules plaats in een gecontroleerde omgeving. Daardoor is de kwaliteit van het werk hoger en komen fouten minder vaak voor. Volgens de drie Koreaanse onderzoekers wordt ook de hoeveelheid bouwafval met circa 65 procent verminderd, onder meer omdat bijvoorbeeld planken niet op de bouwplaats op maat hoeven te worden gezaagd, maar in precies de juiste lengte bij de zagerij kunnen worden besteld omdat de modules standaardafmetingen hebben.
Modulair bouwen is ook veiliger voor de vaklieden. Uit een proefschrift van het Massachusetts Institute of Technology, MIT, in de VS blijkt bijvoorbeeld dat het risico op arbeidsongevallen met wel 80 procent daalt in vergelijking met bouwen op traditionele bouwplaatsen.
En als je ook nog meerekent dat de modules aan de lopende band in massa geproduceerd kunnen worden, gaan de totale bouwkosten flink omlaag.
Modules maken huizen superflexibel
1. Fabriek maakt de bouw efficiënter
De modules rollen uit een fabriek die zowel de bouwmaterialen als de vaklieden beschermt tegen weer en wind. Studies tonen aan dat modulaire bouw goedkoper en minder vervuilend is dan traditionele bouw.
2. Woningen ontstaan in recordtempo
Een kraanwagen vervoert de modules naar de bouwplaats en hijst ze op hun plaats. Water, riolering en elektriciteit worden aangesloten via aangebrachte koppelingen. De modulaire huizen zijn twee keer zo snel klaar als gewone.
3. Modules worden vervangen als legoblokjes
Als een module storm- of brandschade oploopt, wordt ze gewoon vervangen. Je kunt modules bij laten plaatsen als het huis groter moet worden, of weghalen als er kinderen uit huis gaan en je met minder mensen achterblijft.
Verder zijn modulaire huizen flexibel, zegt Torben Valdbjørn Rasmussen.
‘Bij een modulair gebouw heb je ook de flexibiliteit om het uit te breiden of juist in te laten krimpen. Dat kan zijn om een kamer erbij te krijgen, maar je kunt ook een kamer verwijderen in geval van waterschade. De beschadigde module gaat dan naar een werkplaats, waar de bouwdelen die rot en schimmel hebben, worden vervangen,’ legt hij uit.
Er zijn echter ook nadelen aan verbonden. Zo is de grootte van de modules beperkt tot de afmetingen van een vrachtwagen en de breedte die via het wegennet vervoerd kan worden. Verder moeten de bouwmaterialen van hoge kwaliteit zijn.
Huizen moeten van goud zijn
En dat brengt ons bij het belangrijkste stokpaardje van Michel Baars, want een gebouw van slechte materialen – zoals metaal dat roest of beton dat afbrokkelt – is waardeloos wanneer het over 40, 50 of 60 jaar wordt afgebroken.
‘Je zou huizen moeten bouwen van goud, ofwel hoogwaardige materialen, dan weet je zeker dat ze over tien jaar nog waardevoller zijn. En daardoor zijn ze in de toekomst beter te recyclen,’ zegt hij.
Met alle voordelen in termen van prijs en vooral recyclebaarheid ziet Torben Valdbjørn Rasmussen modules absoluut als de toekomst van de bouwsector. Maar hij ziet ook een groot obstakel.
‘We willen bereiken dat consumenten vragen om modulaire bouw. De bouw wordt gedreven door vraag, dus mensen bouwen wat ze willen. Helaas hebben we een “individualiseringsgen”, waardoor we allemaal iets willen wat niemand anders heeft. Daar moeten we maar eens vanaf.’
Oekraïense vluchtelingen kunnen hier het voortouw nemen, want het maakt hun waarschijnlijk niet uit of het huis van hun buurman hetzelfde is als het hunne, zolang ze maar een dak boven hun hoofd hebben als ze weer in Oekraïne zijn.