Een van de grootste Netflix-hits van 2021 tot dusver is de documentaire Seaspiracy, het vervolg op het veelbesproken Cowspiracy.
Waar Cowspiracy wilde onthullen hoe schadelijk de industriële landbouw is, richt Seaspiracy de blik op zee en de gevolgen van de industriële visserij.
Cowspiracy kreeg kritiek van wetenschappers en experts omdat de film de feiten vaak verkeerd voorstelt en verdraait. Voor Seaspiracy geldt een beetje hetzelfde, hoewel de film ook interessante kwesties aankaart. Sowieso wordt er een uiterst belangrijke kwestie aan de orde gesteld: de toestand van de oceanen is kritiek en de industriële visserij heeft daar een groot aandeel in.
VIDEO: Bekijk de trailer van Seaspiracy
De film volgt regisseur Ali Tabrizi als hij plastic verzamelt op het strand, de dolfijnenjacht in Japan filmt en illegale visserij aan de westkust van Afrika en slavernij op schepen in Zuidoost-Azië vastlegt.
Het blijkt echter al snel dat de film activistisch is en losjes omspringt met de feiten.
De film presenteert consequent losstaande cijfers als waarheden – en dat is niet hoe wetenschap werkt. Als je feiten uit hun verband rukt en bijvoorbeeld niet meer koppelt aan jaartal of geografische regio, klinkt iets erger dan het is.
Die truc past de film keer op keer toe.
3 missers
In 2048 is de zee leeggevist
Dit cijfer komt uit een onderzoek dat later is weerlegd. De zeeën staan onder druk, maar volgens onderzoekers zal de vis voorlopig niet verdwijnen. Een aantal visbestanden is zich zelfs aan het herstellen.
Visnetten vormen 46% van plastic in zee
Dit cijfer komt van een inventarisatie van de plasticsoep in de Stille Oceaan. Visnetten zijn een ernstige bedreiging voor het zeeleven, maar vormen nog geen 20 procent van het totale plastic.
Jij moet de zee redden
De film maakt het de taak van de kijker om het zeeleven te redden (door veganist te worden). Maar dit vereist systemische veranderingen, zoals strengere wetgeving en regulering van zeegebieden.
De film gebruikt daarnaast individuele voorbeelden als bewijs. Dergelijke anekdotische bewijsvoering wordt als onwetenschappelijk beschouwd.
Er wordt vaak selectief gebruikgemaakt van feiten en onderzoek, wat jammer is, want Seaspiracy is mooi gefilmd en interessant gemonteerd en kaart een aantal belangrijke kwesties aan.
De vis raakt niet op
Een belangrijke boodschap van de film is dat de oceanen tegen 2048 zullen zijn leeggevist als we blijven vissen zoals we nu doen.
Dit cijfer is gebaseerd op een 15 jaar oud onderzoeksartikel dat betrekking heeft op zogeheten ‘ingestorte’ visbestanden.
Dit zijn bestanden waarin minder dan 10 procent van de vissen nog over is. Maar uit onderzoek blijkt dat de bestanden zich waarschijnlijk kunnen herstellen als ze worden beschermd.
De auteurs van het besproken artikel hebben het later geactualiseerd en aangetoond dat het wereldwijde bestand licht groeit.
Regisseur Ali Tabrizi bezoekt onder meer markten waar vinnen van bedreigde haaienbestanden worden verkocht. Hier met verborgen camera.
Elders in Seaspiracy wordt beweerd dat het meeste plastic in zee afkomstig is van visnetten en vistuig. Uit recent onderzoek blijkt echter dat 80 procent van het plastic in zee afkomstig is van afval: plastic zakken, banden en verpakkingsmateriaal, terwijl netten en ander afval op zee slechts 10-20 procent uitmaken.
De film heeft echter wel een goed punt in die zin dat we veel te veel over plastic rietjes praten als je bedenkt hoe weinig invloed ze hebben op het leven in zee.
Elk jaar belandt meer dan 8 miljoen ton plastic in zee. Volgens enkele berekeningen vormen plastic rietjes daarvan slechts 0,025 procent. In dat opzicht is de wetenschap het erover eens dat los ronddrijvende visnetten – ofwel spooknetten – een veel grotere bedreiging zijn voor het leven in zee.
Een ander belangrijk punt van de film is dat duurzame visserij niet bestaat.
De filmmakers beweren dat keurmerken als MSC en Dolphin Safe Tuna geen waarde hebben omdat het te makkelijk is om zo’n keurmerk te verkrijgen en omdat de industrie veel corruptie kent.
De MSC ontkent de claim en wordt daarin gesteund door een aantal visserijwetenschappers en marien biologen.
Seaspiracy zet vraagtekens bij de duurzaamheid van duurzame visserij. Hier zie je een grote zalmkwekerij.
Want hoewel de keurmerken niet perfect zijn en het weleens misgaat, worden ze gecontroleerd door onafhankelijke onderzoekers.
Volgens de universiteit van Washington wordt het merendeel van de visbestanden wereldwijd duurzaam bevist.
De film beweert verder dat een derde van de vis die de VS importeren illegaal wordt gevangen. Maar die claim is gebaseerd op één onderzoeksproject dat als controversieel wordt beschouwd – en inmiddels is ingetrokken.
De hoofdboodschap van de film is uiteindelijk dat we helemaal geen vis meer moeten eten. Maar dat gaat voorbij aan het feit dat voor veel van de armste mensen ter wereld vis de enige eiwitbron is. Meer dan 3 miljard mensen kunnen niet zonder vis.
Betrokken experts zijn ontevreden
De voorbeelden van de slordige omgang met feiten en onderzoek in de film zijn legio. En ook veel geïnterviewden die in de film als deskundigen worden opgevoerd, hebben nadien geklaagd over de manier waarop ze zijn geportretteerd.
Op onder meer Twitter wezen meerdere betrokken experts op fouten en gebreken en verklaarden ze dat ze verkeerd en uit de context zijn geciteerd.
Een aantal staat echter wel achter de boodschap van de film, ook al neemt die soms een loopje met de waarheid.
Ondanks alle kritiekpunten klopt de film in de kern in veel opzichten wel.
De zeeën staan onder enorme druk door de industriële visserij. Sommige onderzoekers steunen zelfs de boodschap van de film dat duurzame visserij misschien helemaal niet zo duurzaam is.
3 terechte punten
Plastic rietjes stellen weinig voor
De film heeft gelijk dat we ons veel te druk maken over bijvoorbeeld plastic rietjes als je kijkt hoe weinig die bijdragen aan de totale hoeveelheid plastic afval in de oceanen.
Micro-organismen in zee nemen CO2 op
De film wijst er terecht op dat micro-organismen, in de vorm van plankton, meer CO2 opnemen dan de regenwouden – maar zegt er niet bij dat het zeewater zelf nog meer CO2 absorbeert.
Buitenlandse vloten plunderen Afrika
De film legt illegale industriële visserij voor de Afrikaanse kust vast. En die is er. Vissersvloten uit EU-landen als Frankrijk, Spanje en Portugal vangen daar meer vis dan wie ook.
Opvallend genoeg wordt de grootste bedreiging voor het zeeleven, klimaatverandering, nauwelijks genoemd.
De opwarming van de oceanen en de verzuring van het water bedreigen al het leven in de oceanen. Toch wordt de visserij neergezet als de grote schurk. De kernboodschappen van de film worden vertroebeld door de wens om veganisme te promoten. Dit wordt nog duidelijker bij een bezoek aan de website van Seaspiracy, waar een banner veganisme propageert.
Al met al wekt de film uiteindelijk irritatie op. De makers hadden met gemak een angstaanjagend verhaal over de toestand van de oceanen kunnen vertellen dat wel bij de feiten blijft. Maar ze kozen voor een stukje propaganda met een flinke dosis desinformatie.
Wetenschappelijke score: 2 van de 6 sterren