El Niño, dat ‘jongetje’ betekent, houdt verband met een ander weersverschijnsel: La Niña, ofwel ‘meisje’. Het zijn twee extremen van een natuurlijke weercyclus in de tropische Stille Oceaan. Tijdens een El Niño-jaar wordt de zee 2 à 3 ºC warmer dan normaal bij de westkust van Zuid-Amerika, terwijl hij in een La Niña-jaar koeler is.
Normaal blazen zogeheten passaatwinden constant warm oppervlaktewater van oost naar west langs de evenaar. ‘Passaat’ betekent overtocht, en schepen hebben dan ook een goede vaart tijdens dit windstelsel, dat de reistijd van oost naar west verkort.
Dankzij de passaatwinden stijgt koud bodemwater op bij de westkust van Zuid-Amerika, terwijl het warme oppervlaktewater tot regens in Indonesië leidt. Door die regen stijgen luchtmassa’s op in de atmosfeer, wat de passaatwinden op gang houdt.
Maar gemiddeld eens in de vier jaar nemen de passaatwinden af, en zonder druk daarvan stroomt het warme oppervlaktewater gewoon terug naar Zuid-Amerika, wat leidt tot een zogeheten El Niño-jaar.
El Niño heeft grote consequenties
El Niño heeft grote consequenties in een gordel van Australië naar Noord- en Zuid-Amerika, waar het verschijnsel leidt tot heel ander weer: het wordt droog in Australië en er komen overstromingen in Noord- en Zuid-Amerika.
In 1997 veroorzaakte El Niño voor 36 tot 92 miljard dollar aan schade, en duizenden mensen kwamen om door de hitte en overstromingen. La Niña ontstaat een enkele keer als gevolg van El Niño, maar dat hoeft niet zo te zijn.
La Niña heeft ook gevolgen voor het weer in dat enorme gebied, maar dan worden de omstandigheden juist versterkt: droge gebieden krijgen nog minder regen, terwijl er meer neerslag valt in gebieden waar het toch al vaak regent.
El Niño kan leiden tot droogte in Australië.
Met behulp van elektronische boeien houden onderzoekers de watertemperaturen in de Stille Oceaan nauwgezet bij, en als het warme oppervlaktewater van Indonesië naar Zuid-Amerika stroomt, kunnen ze dat meten. De voorspellingen zijn nog niet zeker, maar op termijn zal dat grote consequenties krijgen voor onder meer de landbouw.
Klimaatveranderingen kunnen El Niño versterken
Een onderzoek van wetenschappers uit China en de VS wijst uit dat de klimaatveranderingen een versterkend effect op El Niño kunnen hebben. Aan de hand van data van 33 El Niño’s lieten de onderzoekers zien dat El Niño vanaf 1978 verder naar het westen ontstaat, waar de zeetemperatuur hoger is.
Na die verplaatsing zijn er drie ongewoon krachtige El Niño’s geweest. De drie jaren waarin El Niño uitzonderlijk hevig toesloeg, waren 1982, 1997 en 2015. In alle drie de gevallen was de schade enorm en werden de warmterecords gebroken.