Vulkaantypen
Er zijn veel verschillende soorten vulkanen.
Vulkanen zijn echter wel grofweg in te delen in drie typen:
- Schildvulkanen (shield volcano)
- Stratovulkanen (composite volcano)
- Spleetvulkanen (fissure vent)
Vulkanen zijn openingen of scheuren in het aardoppervlak waar magma, as of gassen uit ontsnappen.
Magma is gesmolten steen uit het binnenste van de aarde, en als het omhoog komt tijdens een vulkaanuitbarsting, verandert het in lava.
Over het algemeen is het de samenstelling van gassen en silicium, een halfmetaal, die bepaalt welke vorm de vulkaan krijgt en daarmee ook van welk vulkaantype er sprake is.
Dunvloeibare magma (lage viscositeit) creëert brede en platte vulkanen, zoals schildvulkanen, en dikkere soorten magma (hoge viscositeit) zorgen in principe voor hogere vulkanen, zoals stratovulkanen.
Lees hieronder meer over de verschillende vulkaantypen.
Schildvulkanen
Mauna Loa op Hawaï is een van de grootste schildvulkanen − en hij is nog steeds actief.
- Uiterlijk: Grote en platte vulkaan.
- Kenmerken: Dunvloeibare lava.
- Geografische ligging: Bij ‘hotspots’ als IJsland en Hawaï, of onder het zeeoppervlak bij divergente plaatgrenzen, waar de tektonische platen van elkaar af bewegen en er nieuw land ontstaat.
- Voorbeelden van schildvulkanen: Kīlauea en Mauna Loa op Hawaï, Piton de la Fournaise op het eiland Réunion in de Indische Oceaan en Skjaldbreiður op IJsland.
Schildvulkanen lijken op een ridderschild
Schildvulkanen zijn opgebouwd uit dunvloeibaar magma dat vanuit de krater met volle snelheid langs de zijkanten naar beneden stroomt en enkele kilometers verderop stolt.
Dat resulteert in een vulkaan die lijkt op een ridderschild met de voorkant naar boven.
Schildvulkanen zijn eraan te herkennen dat de flanken niet zo steil oplopen. De zijkanten van een schildvulkaan hebben meestal een flauwe helling, en zelfs lage schildvulkanen hebben vaak een grote omvang.
Illustratie van een schildvulkaan
Een van de grootste schildvulkanen ter wereld is de actieve Mauna Loavulkaan op Hawaï.
De schildvulkaan is het type vulkaan die het vaakst uitbarst. Dit vulkaantype is echter niet zo explosief, en dat heeft ermee te maken dat het magma maar heel weinig water bevat.
Als water verdampt door de hitte van het magma, barsten rotsen en bergen namelijk, en komen ze naar de oppervlakte. Dus hoe minder water, hoe milder de explosie zal zijn.
Stratovulkanen
De Mayonvulkaan op de Filipijnen is met zijn symmetrische kegelvorm het toonbeeld van een stratovulkaan.
- Uiterlijk: Kegelvormige vulkaan met steile hellingen.
- Kenmerken: Stroperige lava.
- Geografische ligging: Stratovulkanen ontstaan bij convergente plaatgrenzen waar de tektonische platen botsen, waardoor de ene plaat onder de andere schuift en er land verdwijnt.
- Voorbeelden van stratovulkanen: De Vesuvius die in 79 n.Chr. de Italiaanse stad Pompeï vernietigde, de Mayonvulkaan op de Filipijnen en Mount Monotombo in Nicaragua.
Stratovulkanen zijn driehoekig
Stratovulkanen lijken precies op de typische vulkanen die kinderen tekenen − met een steile punt en platte zijkanten. Daarom wordt dit vulkaantype ook wel kegelvulkaan genoemd.
Stratovulkanen zijn voornamelijk te herkennen aan hun spits toelopende, driehoekige vorm.
En daarnaast kunnen stratovulkanen relatief hoog worden, omdat ze uit meerdere lagen lava en as bestaan.
Illustratie van een stratovulkaan
De hoogste stratovulkaan ter wereld, Nevado Ojos de Salado, is te vinden in Chili en is maar liefst 6887 meter hoog.
De driehoekige vorm van de stratovulkaan wordt gevormd door stroperige soorten lava met veel kiezelzuur (silicium).
Silicium is een metaaloxide, afgekort tot SiO2 voor siliciumdioxide, dat samen met zuurstof het grootste deel van de aardkorst uitmaakt.
De stroperigheid van de lava in de stratovulkaan zorgt ervoor dat de lava langzamer stroomt en daarom al langs de zijkanten van de vulkaan stolt.
Stratovulkanen barsten zelden uit. Dat komt onder meer omdat oude lagen lava uitbarstingen tegenhouden.
Maar als stratovulkanen eenmaal uitbarsten, is dat meteen wel heel explosief.
Dat heeft ermee te maken dat het magma in dit type vulkaan veel water bevat. Als het water verdampt, breekt de steenmassa bovenin in stukken, en barst de vulkaan uit.
De bekendste stratovulkaanuitbarsting is die van de Vesuvius in Italië, die in 79 n.Chr. hele steden onder as bedolf, waaronder Pompeï.
De stratovulkanen liggen grotendeels in de Grote Oceaan, in de zogeheten ‘Ring van Vuur’.
Spleetvulkanen
Hier zie je vloeibare lava uit een spleetvulkaanuitbarsting op IJsland in 2021.
- Uiterlijk: Platte spleten in de aarde.
- Kenmerken: Dunvloeibare lava in spleten die kilometers lang kunnen zijn.
- Geografische ligging: Spleetvulkanen ontstaan bij divergente plaatgrenzen, waar de tektonische platen van elkaar af bewegen en er nieuw land ontstaat.
- Voorbeelden van spleetvulkanen: Laki op IJsland, die 25 kilometer lang is en in 1783 uitbarstte.
Spleetvulkanen ontstaan door dunvloeiende lava
Spleetvulkanen hebben een vlakke vorm, en de lava vloeit eruit door een lange spleet. Spleetvulkanen creëren bij een uitbarsting dus geen stroom van lava zoals we die kennen van andere vulkaantypen.
Spleetvulkanen ontstaan door dunvloeiende lava in gebieden waar twee tektonische platen van elkaar af bewegen in een spreidingsrug. Spleetvulkanen kunnen daarom wel kilometers lang zijn.
Illustratie van een spleetvulkaan
Een recent voorbeeld van een spleetvulkaanuitbarsting is die van 19 maart 2021, waarbij er lava uit een spleet stroomde op IJsland, ten zuiden van de Fagradalsfjallvulkaan in het Geldingadalir-dal.
Het was voor het eerst in 815 jaar dat daar een vulkaanuitbarsting plaatsvond.