Toen de lava in 79 uit de Italiaanse vulkaan Vesuvius stroomde, werden de nabijgelegen steden Pompeï en Herculaneum bedolven onder de hete as. Duizenden inwoners werden ter plekke ingekapseld, en de tijd stond stil.
Momentopname: Slachtoffers smelten
Herculaneum, 25 augustus, 1.00 u
Om één uur ’s nachts bereikte de eerste van in totaal zes gloeiende, vernietigende aslawines het nabijgelegen Herculaneum.
Door de windrichting was dit stadje ten noordwesten van Pompeï gevrijwaard gebleven van de regen van steen die op Pompeï was neergedaald.
Maar een urenlange aardbeving deed veel burgers toch op de vlucht slaan.
Honderden mensen brachten op het strand de nacht door en hoopten op redding van overzee.
Wie wakker was, zag een enorme vuurfontein plotseling van de berghellingen stromen.
De zuil van as en steen boven de Vesuvius werd kleiner en een enorme lawine van hete as, gloeiende brokstukken en giftige gassen rolde met 100 km/h en een temperatuur van 800 °C de berg af.
Niemand kon ontsnappen aan de roodgloeiende golf, die drie à vier minuten later over de stadspoorten van Herculaneum heen kolkte, door de straten naar de vluchtelingen op het strand.
Archeologen hebben bijna 300 slachtoffers gevonden aan de kust van Herculaneum.
De meesten hadden hun heil gezocht in boothuizen bij het strand.
Opgegraven botten laten zien dat de inwoners van Herculaneum niet zoals die van Pompeï waren omgekomen door verstikking, maar door de enorme hitte.
In nog geen seconde waren ze dood: door de lawine verdampte hun huid en vlees, hun kokende hersenen explodeerden en hun botten versplinterden.
In een van de slachtoffers herkenden de archeologen een Romeinse soldaat.
Onderzoek van zijn skelet toont aan dat door de druk van de lawine alle botten in zijn lichaam waren gebroken, op de botjes in zijn binnenoor na.
Zelfs de zilveren en bronzen munten die sommige slachtoffers bij zich droegen, smolten door de intense hitte.
In de boothuizen hoorden de vluchtelingen de lawine zwaar rommelen, die op dat moment hun stad en huis wegvaagde.
Sommigen keken door de deuropening naar buiten.
De meesten hadden echter angstig hun hoofd weggedraaid toen de lawine naar binnen denderde en hen wegspoelde.
Tussen de slachtoffers vonden de archeologen een tienermeisje – misschien een slavin – met een baby’tje dicht tegen zich aan in de hoop het te kunnen beschermen.
Een van de slachtoffers in Herculaneum was een man van rond de 20, mogelijk een tempelwacht. Hij werd in de jaren 1960 opgegraven bij een ruimte waar keizer Augustus werd aanbeden.
Wat er in zijn laatste momenten door zijn hoofd ging is niet te zeggen, maar we zijn er wel heel dichtbij.
Hersenen werden tot glas gebakken
In 2018 ontdekten onderzoekers mysterieuze zwarte splinters in de hersenen van de man, en nu heeft een Italiaans team goed bewaarde hersencellen gevonden in het 2000 jaar oude weefsel.
Deze glasscherf van een paar millimeter werd aangetroffen in de schedel van het slachtoffer, die mogelijk explodeerde door de hitte.
Tijdens de uitbarsting werd Herculaneum in een paar seconden bedolven onder een aslawine. De man werd ingekapseld in een dikke laag as van 500 °C, die korte tijd later afkoelde en daarna versteende.
Vanwege de snelle verhitting en afkoeling veranderde het hersenweefsel in een glasachtige substantie die doet denken aan het vulkanische gesteente obsidiaan. Obsidiaan ontstaat als lava in aanraking komt met koude lucht of water, en volgens wetenschappers kan het weefsel eveneens zijn verglaasd, zoals het proces genoemd wordt.
Hersenen en ruggengraat verglaasden
Dankzij de verglazing zijn de hersenen en een stuk van de ruggengraat zeer goed bewaard gebleven. Wetenschappers hebben de resten onderzocht met een eletronenmicroscoop.
Verglazing geeft informatie over uitbarsting
Als hersenweefsel bewaard blijft, is er meestal sprake van zogeheten verzeping, waarbij de celstructuren moeilijk te onderzoeken zijn. Daarom is de vondst van deze ‘glazen’ hersencellen uniek en kunnen we er veel van leren.
Volgens de wetenschappers kan dit onderzoek de rampzalige gevolgen van toekomstige vulkaanuitbarstingen helpen beperken doordat de verglazing laat zien hoe gevaarlijk aswolken zijn.
Voor de archeologen die rond de Vesuvius aan het graven zijn, levert de ontdekking nieuwe kennis op over de vulkaanuitbarsting. Zo weten ze nu dat het glas kon uitharden voordat Herculaneum bedolven raakte onder nieuwe lagen as en puimsteen. Daaruit blijkt dat de uitbarsting schoksgewijs ging.
