Grote rivieren van stroperige lava stevenen af op een dorp aan de voet van een spuitende vulkaan. Dat is waarschijnlijk waar je aan denkt als je iets hoort over vulkaanuitbarstingen.
Maar dat is niet wat er gebeurde toen de vulkaan Hunga Tonga-Hunga Ha’apai in Tonga in januari uitbarstte.
© Wikimedia Commons
Die vulkaanuitbarsting vond namelijk in het water 65 kilometer ten noorden van het hoofdeiland Tongatapu in de kleine archipel in de Stille Oceaan plaats.
En volgens een Nieuw-Zeelands onderzoeksteam is de uitbarsting de grootste die ooit met moderne apparatuur is gemeten.
Gigantische explosie
Volgens het National Institute for Water and Atmospheric Research in Nieuw-Zeeland is door de uitbarsting meer dan 10 kubieke kilometer zeebodem weggeblazen, het equivalent van wel 2,6 miljoen Olympische zwembaden.
De vulkaanuitbarsting vernietigde ook verschillende onderzeese kabels, waardoor Tonga gedurende enkele weken na de ramp afgesloten was van contact met de buitenwereld.
De vulkaanuitbarsting vernietigde ook verschillende onderzeese kabels, waardoor Tonga gedurende enkele weken na de ramp in januari 2022 afgesloten was van de buitenwereld.
Driekwart van deze massa is tot wel 20 kilometer afstand van de vulkaan gekatapulteerd, terwijl een groot deel van het resterende kwart vermoedelijk door de mesosfeer, die 50-85 kilometer boven het aardoppervlak ligt, omhoog is geschoten.
‘Het was alsof een jachtgeweer de lucht in schoot,’ zegt marien geoloog Kevin Mackay:
‘Het resultaat is dat er nu al enkele maanden ongeveer 1,9 kubieke kilometer materiaal in de atmosfeer circuleert.’
Het waren echter niet de lava en de enorme rookkolommen zelf die de meeste schade veroorzaakten, maar de 15 meter hoge tsunami die daarna ontstond.
Een van de grootste uitbarstingen
Met een 5 op de VEI-index, die de explosiviteit van vulkaanuitbarstingen meet, geldt de uitbarsting bij Tonga nu als de grootste vulkaanuitbarsting in 100 jaar.
‘Een van de redenen waarom de uitbarsting in Tonga zoveel tsunami’s heeft veroorzaakt, is dat het een onderwatervulkaan is.’ Kevin Mackay, marien bioloog
De onderzeese activiteit veroorzaakte tsunami’s met golven van wel 15 meter langs de kusten van Tonga, waarbij ten minste drie inwoners omkwamen.
Unieke kans voor onderzoek
Vulkaanuitbarstingen op land zorgen meestal voor een zogeheten pyroclastische stroom, waarbij magma met snelheden tot 700 kilometer per uur en temperaturen tot 1000 graden langs de zijkanten van de vulkaan naar beneden glijdt.
Door de uitbarsting in Tonga konden wetenschappers een soortgelijk verschijnsel op grote schaal waarnemen – maar dan onder water.
En het feit dat de uitbarsting onder water plaatsvond kan een van de redenen zijn waarom wetenschappers tot op maar liefst 80 kilometer van de krater nog stukken lava en ander materiaal van de vulkaan hebben gevonden.
‘Het is nog maar een theorie, maar het onderzoek lijkt erop te wijzen dat het vermogen van magma om zichzelf te verplaatsen onder water sterker is,’ concludeert Mackay.