Griekenland, Turkije, Italië, Spanje, Siberië en Californië. In de zomer van 2021 kwamen er op veel plaatsen verwoestende bosbranden voor.
Boven op de zichtbare ellende – de doden en de afgebrande huizen – brengen de grote branden ook veel schade toe aan het klimaat. Als bossen in brand staan, komt er heel veel CO2 vrij in de atmosfeer. Uit gegevens van het Europees Milieuagentschap blijkt zelfs dat de bosbranden van deze zomer minstens evenveel koolstofdioxide hebben uitgestoten als Australië, Brazilië en Frankrijk in 2019 bij elkaar.
Bosbranden zijn niet alleen verwoestend, maar ook zelfversterkend. In feite vormen de branden uit de vlammen hun eigen weersysteem, dat met vurige stormwinden, droge onweersbuien en vuurtornado’s alles op zijn weg kan vernietigen.
Als je dit artikel op je telefoon bekijkt, open het dan wanneer je thuis bent op je computer. Daar zie je meer details.
Vonkenregen verplaatst het vuurfront
Vonken van een vuurtje stijgen door de warmte op. Meestal zijn ze zo klein dat ze al uitgedoofd zijn voordat ze landen. Maar door zijn omvang kan een bosbrand gloeiende stukken schors en takken zo ver de lucht in sturen dat ze met de wind 500 meter tot soms wel 24 kilometer worden meegenomen en nieuwe bosbranden aansteken.
Vuurkolk intensiveert de brand
De wind laat de warme, opstijgende lucht draaien, waardoor er aan de rand van het vuur een wervelwind van vlammen ontstaat. Deze vuurkolk zuigt onderin lucht en brandbaar materiaal aan en versterkt de brand daarmee 3 tot 8 keer. Een vuurkolk strekt zich veelal 10 à 50 meter uit en duurt een paar minuten.
Reuzenbranden vormen vuurstormen
Naarmate een bosbrand om zich heen grijpt, ontstaat er een schoorsteeneffect: als warme lucht opstijgt in een zuil, zuigt hij onderin lucht aan die stormsnelheden kan bereiken. Daarmee wordt het vuur heter, zelfversterkend en onvoorspelbaarder. Vuurstormen ontstonden ook in gebombardeerde steden tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Rookzuilen veranderen in vuurwolk
Als een bosbrand een groot gebied beslaat, vermengt de rook zich met koelere lucht op grotere hoogte, waardoor de zuil afkoelt en uitzet. Verder naar boven vormt de waterdamp uit de rook wolken, flammagenitus geheten. In een enkel geval vallen daar zware regenbuien uit, die de bosbrand kunnen doven.
Dreigende wolk begint te bliksemen
De grootste vuurwolken, cumulonimbus flammagenitus geheten, kunnen net als vulkaanuitbarstingen leiden tot bliksem. Hoe dat werkt is niet zeker, maar opstijgende hitte, waterdamp en turbulentie kunnen spanningsverschillen in de wolk veroorzaken, met een droge bliksem zonder regen tot gevolg. En bliksemschichten kunnen nieuwe branden aansteken.
Warme lucht leidt tot helse tornado
In drie gevallen heeft een bosbrand een tornado voortgebracht die vanaf de aarde naar de vuurwolk erboven loopt en een half uur duurt. Vuurtornado’s ontstaan wanneer er heel veel warme lucht opstijgt en kunnen 260 km/h bereiken, de op twee na zwaarste tornadocategorie. Genoeg om brandweerwagens de lucht in te laten vliegen.
Deeltjesdeken kan nucleaire winter voortbrengen
Metingen in vuurwolken wijzen uit dat de rookzuil deeltjes verspreidt in de luchtlagen boven de wolken, de stratosfeer. Hier kunnen ze, opgewarmd door de zon, rond de aarde blijven zweven. De deeltjesdeken kan het zonlicht blokkeren en de temperatuur wereldwijd tot acht maanden verlagen, net als bij een zogeheten nucleaire winter.
Rooktapijt kleurt de hemel bloedrood
De bosbranden in Californië in september 2020 kleurden de hemel boven San Francisco midden op de dag rood door microdeeltjes in de atmosfeer, die lange golflengten van het zonlicht verstrooien: rood en oranje licht. De kleuren overstemmen de blauwe kleur van de lucht, die ontstaat door de botsing van licht en deeltjes van waterdamp en stikstof.