De aardbeving duurde tien minuten en had een kracht van 9,5 op de schaal van Richter.
De ondergrondse bevingen waren zo krachtig dat ze de massaverdeling van de aarde veranderden, de draaiing van onze planeet om zijn eigen as versnelden en het etmaal met 1,26 milliseconden inkortten.
‘Het leek wel alsof de wereld ineens aan een touw hing waar god een flinke ruk aan had gegeven,’ vertelde een ooggetuige later over de aardbeving.
Na de krachtige aardbeving ontstonden er tsunami’s met golven die hoger waren dan tien meter.
Eerst troffen de golven de kust van Chili. Later bereikte de tsunami zelfs Hawaï, de Filipijnen en Japan.
Bekijk video Aardbeving in Chili veroorzaakt tsunami
Animatie van het verloop van de tsunami die ontstond na de krachtige aardbeving in Chili in 1960. De tsunami trok met honderden kilometers per uur dwars door de Stille Oceaan. Golven van meer dan tien meter hoog rolden over de kust. Het ergst getroffen waren Hawaï en Japan, waar respectievelijk 61 en 139 mensen werden verzwolgen door de watermassa.
Hoe ontstaat een aardbeving?
De aardbeving in Chili van 1960 had 3000 gewonden, 1700 doden en meer dan twee miljoen daklozen tot gevolg. Helaas voor Chili was dit niet de eerste, en ook niet de laatste keer dat het land getroffen werd door een aardbeving.
Buiten de Zuid-Amerikaanse westkust grenzen drie tektonische platen aan elkaar.
De aardkorst bestaat uit zeven grote aardplaten en meerdere kleine aardplaten. De stijve platen in de korst ‘drijven’ boven op de aardmantel, die zich dichter bij het binnenste van de aarde bevindt en daarom warmer en zachter is. Op enkele plekken raken de platen elkaar. Aardbevingen ontstaan als de platen zich verder van elkaar verwijderen of tegen elkaar aan botsen of schuren.
Aardbevingen ontstaan langs de rand van deze platen als de spanning die in de aardkorst wordt opgebouwd te hoog wordt. De platen kunnen zich terugtrekken, tegen elkaar botsen of langs elkaar schuren.
De krachtigste aardbevingen zijn het gevolg van tektonische platen die tegen elkaar botsen, of van een oceanische plaat, de bodem van onze oceanen, die onder een veel dikkere continentale plaat schuift waar het aardoppervlak uit bestaat.
Dit soort plaatgrenzen wordt ook wel subductiezones genoemd, en zo’n zone ligt vlak buiten Chili.
Zo ontstaat een aardbeving
De platen bewegen uit elkaar
Vloeibaar gesteente stijgt op uit het binnenste van de aarde en duwt de platen uit elkaar. Dit wordt ook wel spreidingszones genoemd. De aardbeving ontstaat in platen tussen de dekbladen en platen op ongeveer tien kilometer diepte.
De plaat wordt tegen een andere plaat gedrukt
De krachtigste aardbevingen ontstaan doordat een plaat onder een andere plaat wordt gedrukt. Dit word ook wel een subductiezone genoemd. Hier kunnen aardbevingen aan het oppervlakte ontstaan, maar ook op wel 700 km diepte.
Platen schuren langs elkaar
Twee platen die horizontaal langs elkaar schuiven en tegen elkaar schuren, worden conservatieve plaatgrenzen genoemd. Hier is het risico op aardbevingen groot. Een beroemd voorbeeld is de San Andreasbreuk in Californië.
Hoe meten we een aardbeving?
Aardbevingen worden gemeten met behulp van seismografen. Een eenvoudige seismograaf bestaat uit een lood dat aan een veer hangt. Als de aarde beeft, beweegt een rol zich ten opzichte van het opgehangen lood.
De kracht van een aardbeving wordt berekend door de maximale uitslag van de seismograaf te meten en vergelijken met de afstand tot de aardbeving. Door te kijken wanneer de schokken de verschillende seismografen bereiken, kunnen wetenschappers de afstand tot het epicentrum en de locatie van de aardbeving berekenen.
De kracht van een aardbeving wordt weergegeven met de schaal van Richter, die in 1935 door de seismoloog Charles Francis Richter werd bedacht.
Sinds 1900 is de aarde getroffen door iets meer dan 10.000 krachtige aardbevingen – met een kracht van 6 of hoger op de schaal van Richter. Dat blijkt uit een inventarisatie van de U.S. Geological Survey.
De schaal van Richter
De kracht van een aardbeving wordt uitgedrukt in de schaal van Richter en gemeten met een seismograaf. De kracht wordt vaak met een heel getal en een decimaal aangegeven.
- Kracht 1-2: Zwakke beving zonder materiële schade. Wordt bijna nooit opgemerkt door mensen.
- Kracht 3: Zwakke beving, maar met de energie van een blikseminslag.
- Kracht 4: Merkbaar voor mensen. Kans op schade, bijvoorbeeld los stucwerk kan naar beneden komen.
- Kracht 5: Merkbare trillingen. Schoorstenen en slechte gebouwen kunnen schade oplopen.
- Kracht 6: De trillingen kunnen grote schade veroorzaken, ook aan gewone gebouwen.
- Kracht 7: Krachtige bevingen met omvangrijke schade. Solide en stevige gebouwen lopen aanzienlijke schade op.
- Kracht 8: Aardbevingsbestendige gebouwen lopen aanzienlijke schade op. De energie is vergelijkbaar met die van een atoomexplosie.
- Kracht 9: Krachtige, omvangrijke en allesvernietigende beving.
Hoe vaak komen aardbevingen voor?
Een aantal van de ergste aardbevingen in de geschiedenis hebben deze eeuw plaatsgevonden.
De dodelijkste aardbeving trof Indonesië in 2004 en veroorzaakte een tsunami in de Indische Oceaan, die uiteindelijk 230.000 mensen het leven kostte.
En in 2010 en 2011 werden China en Japan getroffen door een aantal krachtige aardbevingen, met duizenden doden en miljarden euro’s aan schade als gevolg.
Maar ondanks dat het lijkt alsof we vaker last hebben van aardbevingen, komen ze over het algemeen ongeveer even vaak voor – dit kan echter van jaar tot jaar sterk verschillen.
Volgens het National Earthquake Information Center (NEIC) komen er ieder jaar ongeveer 20.000 aardbevingen voor. Dat is dus 50 aardbevingen per dag.
Statistisch gezien hebben we tussen de nul en twee keer per jaar last van een grote aardbeving met een kracht van 8 of meer op de schaal van Richter.
Aardbevingen met een kracht van 7 op de schaal van Richter komen 10-20 keer per jaar voor, terwijl aardbevingen met een kracht van 6 zo’n 150 keer per jaar voorkomen.
Kunnen we aardbevingen voorspellen?
Het enige wat inwoners van steden in gebieden met veel aardbevingen kunnen doen is de juiste voorzorgsmaatregelen treffen en zich voorbereiden op het ergste.
Het is namelijk nog steeds niet mogelijk om te voorspellen wanneer een krachtige aardbeving zich voordoet.
In Japan, en dan met name in de hoofdstad Tokio, weten ze dat ze in een van de ergste aardbevingsgebieden ter wereld wonen en zijn maatregelen getroffen.
Negen van de tien hoge gebouwen in deze miljoenenstad is aardbevingsbestendig. Op de daken van wolkenkrabbers staan pendelmechanismen die beginnen te bewegen als er een aardbeving is. Dit compenseert de schokken, zodat een gebouw niet instort, maar alleen heen en weer zwaait.
Want het gaat opnieuw gebeuren, dat staat vast. Volgens wetenschappers is het risico dat Tokio vóór 2050 getroffen wordt door een aardbeving met een kracht van 7,0 of hoger op de schaal van Richter ongeveer 70 procent.
Of, zoals er vermeld staat in het ‘handboek bij aardbevingen’ waarvan er in Tokio miljoenen zijn uitgedeeld:
‘Het gaat er dus niet om wat we doen als... Het gaat binnenkort gebeuren, dat staat vast.’
In 2011 werd Japan getroffen door de krachtigste aardbeving ooit in de geschiedenis van het land. Net als de aardbeving van 2004 in de Indische Oceaan veroorzaakte deze beving een verwoestende tsunami in de kustgebieden.
Aardbevingen in Noord-Europa
In Noord-Europa komen krachtige aardbevingen maar zelden voor.
Dat komt omdat ons continent veilig in het midden van de zogenoemde Euraziatische plaat ligt – ver weg van de grote breukzones in de Atlantische Oceaan, die de grootste aardbevingen veroorzaken.
Zwakke bevingen en schokken tussen de 1 en 4 op de schaal van Richter komen zo nu en dan voor. Vaak merken we er niets van en blijven de gevolgen beperkt.
Maar soms staan ook wij op onze benen te trillen. Dat gebeurde bijvoorbeeld in 1904, toen het gebied rondom de Noorse hoofdstad Oslo werd getroffen door een aardbeving met een kracht van 5,4 op de schaal van Richter. De grootste aardbeving in Noorwegen vond plaats in de provincie Nordland in 1819 en had een kracht van 5,8 op de schaal van Richter.
Als Scandinavië getroffen wordt door dit soort krachtige bevingen, komt dat door een actief geologisch verleden dat littekens heeft achtergelaten in de 3,5 miljard jaar oude bodem.
Deze littekens zijn een soort zwakkere zones die aardbevingen kunnen veroorzaken als ze onder druk komen te staan.
Aardbeving in Noorwegen, 2008
Op 21 februari 2008 werd Spitsbergen getroffen door de krachtigste aardbeving sinds Noorwegen – ongeveer 100 jaar eerder – begonnen was om trillingen in de bodem te registreren. De beving had volgens Noorse seismologen een kracht van 6,0 op de schaal van Richter.
Het epicentrum van de beving lag in de Noorse Zee tussen Spitsbergen en het Noorse vasteland. Als dit centrum in een bewoond gebied had gelegen, waren er volgens Noorse seismologen veel meer slachtoffers gevallen.
Aardbeving in Denemarken, 2008
Kleinere aardbevingen komen in Denemarken relatief vaak voor. Het Geologisch Onderzoek van Denemarken en Groenland, GEUS, heeft sinds 1930 in Denemarken 2666 aardbevingen geregistreerd.
Een van de krachtigste vond plaats op 16 december 2008. Het epicentrum lag ongeveer 40 kilometer ten oosten van Malmö en de beving had een kracht van 4,7 op de schaal van Richter. Volgens GEUS werden de schokken zelfs in Thailand geregistreerd.
Aardbeving in Zweden, 2014
In de namiddag van 15 september 2014 werd het midden van Zweden getroffen door een aardbeving die krachtige schokken door het hele land stuurde. Er raakte niemand gewond, maar veel mensen vertelden wel dat hun huizen begonnen te trillen.
Vlakbij de Koster-eilanden werd de aardbeving geregistreerd als 5,5 op de schaal van Richter. Als die meting klopt, was dit de krachtigste aardbeving in Zweden in meer dan 100 jaar.
Aardbeving in Finland, 2000
Finland heeft ieder jaar te maken met aardbevingen, maar de meeste hiervan bereiken het aardoppervlak amper.
In de gemeente Kuusamo, ongeveer 200 km ten noordoosten van de stad Oulu, is de seismische activiteit vrij hoog. Volgens de universiteit van Helsinki komen er in dit gebied ieder jaar tussen de 15 en de 30 aardbevingen voor.
De grootste Finse aardbeving uit de moderne tijd trof Kuusamo in 2000 met een kracht van 3 op de schaal van Richter. Niemand raakte hierbij gewond.
Aardbeving in Nederland, 1992
‘s Ochtends vroeg op 13 april 1992 werd het zuidoosten van Nederland wakkergeschud door een krachtige aardbeving. De beving had een kracht van 5,8 op de schaal van Richter en was daarmee een van de krachtigste die ooit in dit deel van Europa gemeten was. Het epicentrum lag een paar kilometer van Roermond af, dat net als de omliggende steden zwaar getroffen werd.
Een aantal oude gebouwen stortten in, één persoon kwam om en 40 mensen liepen letsel op.
Ook de provincie Groningen is geregeld getroffen door aardbevingen. Maar in tegenstelling tot de beving van 1992 zijn deze aardbevingen veroorzaakt door de mens.
In dit gebied werd jarenlang gas gewonnen en de zand- en kalkbodem waar dit gas in was opgeslagen, begon in te storten. Hierdoor ontstonden een aantal zwakkere aardbevingen, soms met een kracht van 3,4 op de schaal van Richter.
Top 5: De hevigste aardbevingen
Aardbevingen hebben de menselijke geschiedenis geteisterd; hele steden zijn met de grond gelijk gemaakt en duizenden mensen zijn omgekomen.
Wetenschap in Beeld heeft de hevigste aardbevingen vanaf de 19e eeuw verzameld.
Kamtjatka, Rusland, 5 november 1952
Kracht: 9,0 op de schaal van Richter
Doden: ong. 2500Tohoku, Japan, 11 maart 2011
Kracht: 9,1 op de schaal van Richter
Doden: ong. 18.000Sumatra, Indonesië, 26 december 2004
Kracht: 9,1 op de schaal van Richter
Doden: ong. 227.000Prins William Sound, Alaska, 27 maart 1964
Kracht: 9,2 op de schaal van Richter
Doden: 140Valdivia, Chili, 22 mei 1960
Kracht: 9,5 op de schaal van Richter
Doden: ong. 1700