Wanneer valt de lente-equinox?
In de lente worden de bomen weer groen, gaan de vogeltjes fluiten en worden de avonden licht – en vindt een belangrijke astronomische gebeurtenis plaats.
Op dat moment staat de zon precies loodrecht boven de evenaar. Deze dag wordt lente-equinox genoemd.
In 2023 valt de lente-equinox op maandag 20 maart, om precies te zijn om 22.24 uur onze tijd.
Tijdens de lente-equinox nemen we astronomisch gezien afscheid van de winter en heten we lente, zomer en zon welkom.
Hellingshoek van de aarde en baan om de zon
Vanwege de hellingshoek van de aarde verandert het tijdstip van de zonsopgang en de zonsondergang door het jaar heen. Het jaar wordt ingedeeld in vier perioden, die worden gemarkeerd door de vier zonnewendes: 1. Lente-equinox, 2. Zomerzonnewende, 3. Herfstequinox en 4. Winterzonnewende.
Tot aan de zomerzonnewende, die in 2023 op woensdag 21 juni valt op het noordelijk halfrond, worden de dagen (in Amsterdam) per etmaal gemiddeld bijna 3 minuten langer.
Terwijl wij op het noordelijk halfrond langere dagen met meer zonlicht tegemoet kunnen zien na de lente-equinox, is het op de zuidelijke helft van de aarde precies andersom.
Bij de zomerzonnewende duurt de dag 16 uur en 48 minuten. Daarna worden de dagen weer korter – tot aan de winterzonnewende, die in 2023 op vrijdag 22 december valt.
Daardoor verschuift de lente-equinox
Op sommige jaren valt de lente-equinox op 20 maart, op andere op 21 maart. Zo kan de herfstequinox ook op 22 of 23 september vallen.
Dit komt doordat een jaar uit 365 dagen bestaat – en een kwart. Daarom voegen we elke vier jaar een extra dag toe (een schrikkeldag), zodat de kalender gelijk blijft lopen. Dat houdt in dat de tijdstippen van de equinoxen en zonnewendingen drie jaar lang steeds zes uur later vallen, om in een schrikkeljaar weer in één klap 18 uur te worden vervroegd.
De gregoriaanse kalender uit 1582, die schrikkeljaren kent, wordt nu in een groot deel van de wereld gebruikt, en toen hij werd gemaakt, bepaalde paus Gregorius XIII dat eeuwtallen als 1700 en 1800 geen schrikkeljaren zouden zijn, behalve als ze deelbaar zijn door 400.
Dat leidde tot een kalenderjaar van gemiddeld 365,2425 dagen, dat er dus rekening mee houdt dat de aarde 365,24219 dagen over een rondje om de zon doet. Daarmee wijkt de kalender zo weinig af van de realiteit dat de jaargetijden niet verschuiven.
Aarde trekt in een elliptische baan om de zon.
Wat is een equinox?
Dag en nacht zijn niet even lang tijdens de equinox
De equinox (of evening) staat erom bekend dat dag en nacht beide 12 uur duren. Maar dat klopt niet helemaal, want dat moment valt altijd iets vóór de lente-equinox en na de herfstequinox.
Dat komt door twee factoren:
- De definitie van zonsopgang en zonsondergang
- De atmosfeer van de aarde
In astronomisch opzicht is de zon op als het midden van de zonneschijf boven de horizon komt. Zo wordt de equinox gedefinieerd als het moment waarop het midden van de zon de evenaar passeert.
Bij niet-deskundigen is het echter gangbaar om de zonsopgang te zien als het moment dat het bovenste randje van de zon boven de horizon uit piept, en zonsondergang als het tijdstip dat de zon onder de horizon verdwijnt. Dat maakt de dag een paar minuten langer.
Volgens de gangbaarste definitie is de zon op als het bovenste stukje van de zonneschijf te zien is. Dat is echter niet de astronomische definitie.
Daarnaast wordt het zonlicht gebroken door de atmosfeer als de zon vlak onder de horizon staat.
Dit verschijnsel wordt astronomische refractie genoemd en zorgt ervoor dat de zon circa een halve graad hoger lijkt te staan dan ze in werkelijkheid staat. Op onze breedtegraad is de zon daardoor zowel vóór zonsopkomst als na zonsondergang zo’n vier minuten langer te zien.
De astronomische refractie hangt af van luchttemperatuur, luchtvochtigheid en luchtdruk.
Doordat de atmosfeer het licht van de zon breekt, is ze een tijdje voor opkomst en ondergang zichtbaar.
De astronomische refractie hangt af van luchttemperatuur, luchtvochtigheid en luchtdruk..
Schuine stand van de aarde creëert seizoenen
Je zou kunnen denken dat de seizoenen bepaald worden door de afstand van de aarde tot de zon in haar elliptische baan. Maar de oorzaak is een andere.
De jaargetijden worden bepaald door de schuine stand van de aarde.
Daardoor staan het noordelijk en zuidelijk halfrond afwisselend naar de zon gericht en hebben we op onze breedtegraad vier seizoenen. In de tropen zijn er maar twee.