Wanneer valt de herfstequinox?
De herfst: ritselende bladeren, warme chocolademelk, kortere dagen – en een belangrijke astronomische gebeurtenis.
Want dan staat de zon precies loodrecht boven de evenaar, en deze dag wordt herfstequinox of herfstpunt genoemd.
De herfstequinox valt in 2023 op zaterdag 23 september – om precies 08.49 uur.
Daarmee zwaait de zomer officieel af. De astronomische herfst doet zijn intrede, en die duurt tot de winterzonnewende op 22 december 2023 om 04.27 uur. Dan volgt de lente-equinox, die wordt gevolgd door de zomerzonnewende.
Op deze manieren wisselen de seizoenen elkaar al miljoenen jaren af.
Het jaar wordt ingedeeld in vier delen, die worden gemarkeerd door de vier zonnewendes: 1. Lente-equinox (20 of 21 maart. 2. Zomerzonnewende (20 of 21 juni). 3. Herfstequinox (22 of 23 september.) 4. Winterzonnewende (21 of 22 december).
Wat is een equinox?
Tijdens de equinox zijn dag en nacht niet even lang
Veel mensen denken dat dag en nacht tijdens de equinox even lang zijn, maar dat klopt niet helemaal.
Dat moment valt altijd iets voor de herfstequinox en iets na de lente-equinox. Als je het nazoekt, zul je dan ook zien dat op 23 september de dag een paar minuten langer is dan de nacht. Dat heeft twee oorzaken.
Ten eerste definiëren astronomen de zonsopgang als het moment dat het midden van de zonneschijf boven de horizon is. Op dezelfde manier is de equinox het moment dat het midden van de zon de evenaar passeert.
Maar de meeste mensen zeggen dat de zon op is als de bovenkant van de zon boven de horizon uitkomt, en dat de zon onder is als de zon helemaal weg is. Dat maakt de dag een paar minuten langer.
Ten tweede wordt de atmosfeer van de aarde vervormd als de zon vlak onder de horizon staat. Hierdoor lijkt het alsof de zon iets hoger staat dan in werkelijkheid het geval is. En dat houdt op onze breedtegraden in dat de zon voor zonsopgang en na zonsondergang vier minuten langer te zien is.
Lees ook: 5 feiten over de zomertijd
Wat is de herfstequinox?
Herfstequinox kondigt najaar aan
Al gebeurt er tijdens de herfstequinox dus niet precies wat je dacht, het is wel degelijk een bijzondere dag.
De herfst- en lente-equinox zijn de enige twee dagen per jaar dat de zon precies in het oosten opkomt en precies in het westen ondergaat, en de enige twee dagen dat iemand die op de evenaar staat de zon recht over zijn hoofd langs ziet gaan.
Op de Noordpool vormt de herfstequinox het begin van zes maanden duisternis, en op de Zuidpool begint op dat moment juist de zes maanden durende pooldag.
Je zou misschien denken dat de vier seizoenen samenhangen met de afstand van de aarde tot de zon. Maar dat is niet het geval.
We kennen vier seizoenen doordat de aarde zo'n 23,5 graden helt. Hierdoor zijn het noordelijk en het zuidelijk halfrond gedurende het jaar beurtelings naar de zon gericht.
In onze noordelijke streken varieert de lengte van de dagen en de positie van de zon aan de hemel zo sterk dat we van vier seizoenen spreken, terwijl er in de tropen maar twee jaargetijden zijn.
Lees ook: Daarom hebben we wintertijd
Video: Waarom hebben we seizoenen?
Herfstequinox valt niet altijd op dezelfde dag
De herfstequinox kan op 22 of 23 september vallen, en de lente-equinox op 20 of 21 maart.
Dit komt doordat het jaar niet uit een geheel aantal dagen bestaat, maar uit ongeveer 365 en een kwart. Dat compenseren we door elke vier jaar een extra dag toe te voegen, zodat de kalender gelijk blijft lopen met de jaargetijden.
Zo'n jaar noemen we een schrikkeljaar. Hierdoor vallen de herfst- en lente-equinox drie jaar lang telkens zes uur later, en in een schrikkeljaar worden ze in één klap 18 uur vervroegd.
Dit hebben we te danken aan paus Gregorius XIII, die in 1582 de gregoriaanse kalender invoerde die nu in het grootste deel van de wereld gebruikt wordt.
De paus bepaalde dat eeuwtallen als 1700 en 1800 geen schrikkeljaren zouden zijn, behalve als ze deelbaar zijn door 400, zoals 2000.
Dit leidde tot een kalenderjaar van gemiddeld 365,2425 dagen. De aarde doet 365,24219 dagen om zijn rondje om de zon.
Daarmee wijkt de kalender zo weinig af dat de jaargetijden niet verschuiven.