Wat is een gletsjer?
Een gletsjer is een dik pak ijs dat zo zwaar is geworden dat het van vorm verandert en langzaam begint te schuiven.
Gletsjers bedekken circa 10 procent van het aardoppervlak, maar tijdens de ijstijden bestreken gletsjers bijna een derde van de totale oppervlakte van de planeet.
Er is geen officiële minimumgrootte voor een gletsjer, maar de United States Geological Survey legt de grens bij 0,1 km2.
Gletsjers kunnen enorm in omvang variëren en honderden kilometers lang zijn.
Gletsjers vormen het grootste zoetwaterreservoir op aarde, en bevatten meer water dan alle meren en rivieren bij elkaar.
De meeste gletsjers bevinden zich op de Zuidpool en Groenland, maar reusachtige ijsmassa’s komen voor op bijna elk continent.
Pakistan is het land buiten de Noord- en Zuidpool met de meeste gletsjers: 7253 om precies te zijn.
Hoe ontstaat een gletsjer?
Dagelijks 1 meter beweging
Een gletsjer ontstaat en groeit op plaatsen waar de wintersneeuw in de zomer niet volledig smelt.
Elk jaar daalt er een nieuwe laag sneeuw op de gletsjer neer, eeuw na eeuw, totdat de sneeuwlagen uiteindelijk zo zwaar worden dat de onderste sneeuw door zijn eigen gewicht tot ijs wordt samengeperst.
Door de druk van de bovenste lagen beginnen de grondlagen van de gletsjer te draaien, in te klinken en te smelten. Hierdoor komt de hele gletsjer langzaam in beweging als een zeer stroperige vloeistof.
De meeste gletsjers verschuiven 0,3 tot 1 meter per dag, een beweging die je niet met het blote oog kunt waarnemen.
Welke soorten gletsjers zijn er?
IJstijden maakten gletsjers groot
Globaal zijn er drie soorten gletsjers:
- alpengletsjers in berggebieden
- getijdengletsjers, die aan zee liggen – door de getijdenbewegingen trilt het ijs, waardoor grote stukken afbreken als ijsbergen (‘afkalven’ genoemd)
- continentale gletsjers, die enorme gebieden van Groenland en de Zuidpool bedekken
De meeste gletsjers dateren uit de laatste twee ijstijden, die respectievelijk 2,5 miljoen jaar en 100.000 jaar geleden begonnen.
Tussen 1350 en 1850 zijn echter enkele gletsjers in de bergen gevormd tijdens de Kleine IJstijd, toen de gemiddelde temperatuur op aarde 1,5 °C lager was dan nu.
De Kleine IJstijd ontstond toen het aantal zogeheten zonnevlekken fors afnam. Zonnevlekken zijn magnetische stormen op het oppervlak van de zon die grote hoeveelheden materiaal uitstoten en de temperatuur van de atmosfeer en het aardoppervlak beïnvloeden.
Tijdens de Kleine IJstijd werden de gletsjers in Zwitserland zo groot dat hele dorpen moesten wegtrekken.
De langste gletsjer op aarde, Lambert-Fisher, bevindt zich op de Zuidpool. De gletsjer is 400 kilometer lang en 100 kilometer breed.
Zelfs in Afrika kun je oog in oog komen te staan met een gletsjer. Op de top van de Kilimanjaro ligt een gletsjer die een overblijfsel is van de ijskap die ooit de hoogste berg van Afrika bedekte.
Maar je moet er snel bij zijn als je hem wilt zien.
Van oktober 1912 tot juni 2011 is bijna 85 procent van de ijsmassa van de gletsjer gesmolten. Als de trend doorzet, voorspellen wetenschappers dat de gletsjer in 2060 verdwenen zal zijn.
Hetzelfde geldt voor de Quelccaya in de Andes, de grootste gletsjer in de tropen. De 17 kilometer lange gletsjer zal tegen 2100 verdwenen zijn als gevolg van de wereldwijde klimaatveranderingen
Wat zijn de gevolgen van het smelten van de gletsjers?
Elk jaar verdwijnt er 369 miljard ton sneeuw en ijs van de gletsjers op aarde, en ze smelten nu vijf keer zo snel als in de jaren 1960. Dat blijkt uit onderzoek uit 2019 in het tijdschrift Nature.
‘In 30 jaar tijd begonnen de gletsjers bijna overal ter wereld tegelijk te slinken, en dat is duidelijk te wijten aan de opwarming van de aarde als je kijkt naar het globale beeld,’ vertelde Michael Zemp, hoofdauteur van de studie, aan het persagentschap AP. Zemp is directeur van de World Glacier Monitoring Service aan de universiteit van Zürich.
Het onderzoek is gebaseerd op studies van satellietfoto’s van zo’n 19.000 gletsjers wereldwijd.
Uit de analyses blijkt dat de gletsjers het snelst smelten in Midden-Europa, de Kaukasus, Nieuw-Zeeland, het westen van Canada en de VS, en in de buurt van de tropen. Gemiddeld smelt elk jaar 1 procent van de gletsjers op aarde.
VIDEO: Zo sterk zijn de gletsjers de laatste 48 jaar gesmolten.
Het zal niemand verbazen dat de gletsjers op aarde in een enorm tempo smelten. Maar hoe ziet de ontwikkeling van gletsjers eruit in de tijd? Gletsjeronderzoeker Mark Fahnestock van de universiteit van Alaska Fairbanks heeft een en ander geïllustreerd in deze opzienbarende timelapsevideo, waarin een halve eeuw is teruggebracht tot een paar minuten. De video is samengesteld uit een reeks beelden van NASA-satellieten die de aarde al tientallen jaren in de gaten houden. De video concentreert zich op gletsjers en ijskappen uit Alaska, Groenland en Antarctica van begin jaren 1970 tot 2019, en in de meeste geobserveerde gebieden is de ijsmassa duidelijk geslonken.
Het smeltwater van gletsjers is verantwoordelijk voor 25-30 procent van de totale jaarlijkse stijging van de oceanen. En het steeds snellere smelten kan catastrofale gevolgen hebben voor het leven op aarde.
Als gletsjers in zo’n hoog tempo smelten, stijgt ook het zeeniveau vlug, waardoor delen van de wereld uiteindelijk onder water kunnen komen te staan.
Bovendien ontstaan door het smelten van de gletsjers reusachtige meren, waardoor het gevaar voor overstromingen toeneemt.
Volgens een onderzoek uit 2016 hebben overstromingen als gevolg van smeltende gletsjers wereldwijd aan 12.000 mensen het leven gekost. Centraal-Azië is het zwaarst getroffen.
IJs kaatst de straling van de zon deels terug naar de ruimte, dus als gletsjers smelten, draagt dat ook bij tot een snellere opwarming van de aarde.