Wat is een lawine?
Een lawine is een verschuiving van sneeuw en ijs die met een topsnelheid van meer dan 100 km/h van een steile berghelling afstort. Een lawine wordt daarom ook wel de witte dood genoemd, en dat is niet voor niets.
Als zo'n zee van sneeuw over een berghelling naar beneden raast, neemt hij alles mee op zijn weg: stenen, kleine boompjes – en mensen.
Een ongelukkige skiër die gevangen zit in een luchtzak in de keiharde samengedrukte sneeuw, kan alleen maar hopen dat er hulp op komst is. Want de lucht raakt een keer op in de buik van het genadeloze sneeuwmonster.
Als een lawine van een berghelling afraast, gebeurt dit met een nietsontziende kracht.
Hoe ontstaat een lawine?
Een lawine ontstaat als speciale weersomstandigheden het delicate evenwicht verstoren dat normaal de sneeuwmassa op de berghelling bij elkaar houdt.
Sneeuw bestaat namelijk in feite uit twee lagen.
Onderaan, meteen op het gesteente, bevindt zich de zware, opeengepakte sneeuw die er al lang ligt, en daar bovenop ligt een – even zware – laag van relatief verse sneeuw.
Stabiele sneeuw verlaagt het risico op lawines. Stabiele sneeuw bestaat uit twee zware en dicht opeengepakte lagen sneeuw boven op elkaar.
De bovenste laag blijft normaal gesproken goed liggen op de oude sneeuw, en de twee lagen vormen een prima ondergrond voor skiërs.
Het probleem ontstaat als de onderste laag lichter en dunner is dan normaal (als het bijvoorbeeld minder heeft gesneeuwd dan anders) en er een zwaar tapijt van verse sneeuw boven op de oude laag valt.
Een lawine ontstaat als de zwaartekracht de overhand krijgt
Twee natuurkrachten maken onderling uit of sneeuw op een berghelling blijft liggen of niet: de zwaartekracht en wrijvingskracht.
Doordat de sneeuw op een helling ligt, trekt de zwaartekracht eraan, en die heeft de grootste uitwerking op de verse sneeuw, die nog niet samengepakt is.
De ondergelegen sneeuw ligt stevig op het gesteente, maar de enige kracht die de bovenste laag op z’n plek houdt, is de wrijvingsweerstand tussen de twee sneeuwlagen.
Risico op lawines neemt toe door extra gewicht
Als de bovenste laag opeens relatief veel zwaarder wordt, kan de wrijvingskracht het verliezen en kan er een derde, zwakkere laag poedersneeuw ontstaan tussen bodem en top. Poedersneeuw is een lichte, fijne soort sneeuw.
In zo’n situatie kan de kleinste verandering een lawine veroorzaken.
Instabiele sneeuw verhoogt het risico op lawines. Instabiele sneeuw ontstaat als de bovenste sneeuwlaag plotseling zwaarder wordt dan de laag die eronder ligt. Hierdoor verhoogt het risico op lawines
Een skiër of sneeuwscooter die zich op de verse sneeuw begeeft, kan de balans zodanig verstoren dat er een lawine ontstaat.
Skiërs die de maagdelijke sneeuw buiten de piste bewust opzoeken, kunnen daardoor al snel met een lawine te maken krijgen.
Zo voorkom je een lawine
De beste manier om lawines te ontlopen is door op de afgebakende pistes te blijven. Hier is het wintersportoord namelijk verantwoordelijk voor de veiligheid van zijn bezoekers en daarom worden deze pistes regelmatig gecontroleerd op lawinegevaar.
Als skiërs zich offpiste begeven, zijn ze in de meeste landen zelf verantwoordelijk voor hun veiligheid.
Het merendeel van de lawines vindt offpiste plaats. Er kunnen echter ook lawines op afgebakende pistes ontstaan.
Daarom is het over het algemeen belangrijk om de sneeuw en weersverwachting in de gaten te houden als je vanaf een besneeuwde helling naar beneden suist.
Op veel plaatsen is het lawinewaarschuwingssysteem ingedeeld in zes categorieën: niet gecategoriseerd, zeer hoog risico, hoog risico, aanzienlijk risico, gemiddeld risico en laag risico
Zo overleef je een lawine
Als je door een lawine op de hielen wordt gezeten, moet je je zo snel mogelijk uit de voeten maken. Vaak lukt dit niet, omdat een lawine binnen een paar seconden naar beneden kan storten. De meeste slachtoffers van een lawine worden dan ook omvergeduwd en onder de sneeuw bedolven.
Als je ‘geluk’ hebt, dan word je boven in een sneeuwlaag begraven, waardoor het in sommige gevallen lukt om jezelf uit te graven. Lig je dieper in de sneeuw, dan kunnen meestal alleen andere mensen je daaruit redden.
Daarom is het belangrijk dat je nooit alleen gaat skiën.
De meeste slachtoffers van een lawine overlijden door zuurstofgebrek. Je vergroot je overlevingskansen als je je luchtwegen tegen de sneeuw kunt beschermen door vóór je een luchtzak te creëren.
Als je daarin slaagt, heb je op die manier wat extra minuten zuurstof tot je beschikking.
Veel skiërs die offpiste skiën hebben een speciale lawine-uitrusting bij zich, mocht het fout gaan.
Een lawine-uitrusting bestaat meestal uit een schep, een lange, uitvouwbare metalen sonde en een zogeheten lawinepieper.
De lawinepieper zendt een signaal uit, zodat het mogelijk is om het slachtoffer van een lawine op te sporen, terwijl je door de metalen sonde het slachtoffer in de sneeuwmassa terug kunt vinden.
De schep is het laatste onderdeel van de kit en wordt gebruikt om het slachtoffer zo snel mogelijk uit te graven.
Lawine-uitrusting is van essentieel belang om slachtoffers op tijd uit een lawine te kunnen redden.
Explosies zorgen voor een betere controle met lawines
Het is mogelijk om het risico op lawines te verkleinen door ze opzettelijk te ontketenen met behulp van een gecontroleerde explosie.
Een gecontroleerde explosie kan op meerdere manieren plaatsvinden. In sommige landen wordt gebruikgemaakt van artillerie, zoals houwitserkanonnen, die in de sneeuwmassa worden afgevuurd, waardoor de sneeuw van de berg loskomt en een lawine veroorzaakt.
Video: lawine wordt veroorzaakt door een kanon
Hier gebruikt het Canadese leger een houwitserkanon om een gecontroleerde explosie teweeg te brengen en een lawine te ontketenen.
In andere landen wordt gebruikgemaakt van een speciaal systeem dat met behulp van zuurstof en propaan een gasexplosie teweegbrengt.
De kracht van de explosie wordt door een speciale buis geleid die de rondom liggende sneeuwmassa losschudt en een lawine ontketent.
Als de gassen zuurstof en propaan met elkaar worden vermengd, ontstaat er een gasexplosie die door een buis van de berghelling af wordt geleid. De sneeuw komt los en veroorzaakt een lawine.
De ergste lawines ooit
Lawines eisen elk jaar weer mensenlevens, wanneer enorme sneeuwmassa’s van de berghelling afrazen. Soms zijn lawines zo hevig, dat duizenden mensen omkomen en hele steden onder de sneeuw komen te liggen.
Hier zijn een aantal van de ergste lawines in de loop van de geschiedenis.
5. De ‘Winter of Terror’-lawines in Oostenrijk/Zwitserland in 1950-1951
Gedurende drie maanden kwamen er maar liefst 649 lawines voor in de Zwitserse en Oostenrijkse Alpen. Dit grote aantal lawines ontstond door de uitzonderlijke weersomstandigheden in het gebied.
De lawines kostten 265 mensen het leven.
4. De Panjshir-lawines in Afghanistan in 2015
Tussen 24 en 28 februari 2015 werd de Afghaanse provincie Panjshir, na een periode met krachtige sneeuwstormen, door 40 lawines getroffen. Door de weersomstandigheden en de vele lawines was het moeilijk om noodhulp naar het gebied te sturen.
De lawines kostten uiteindelijk 310 mensen het leven.
3. De Huascarán-lawine in Peru in 1962
Op 10 januari 1962 brak er een gletsjer van de berg Huascarán af. Dit leidde tot een enorme lawine van zes miljoen kubieke meter sneeuw en ijs die van de berg af raasde.
De lawine legde binnen zeven minuten een afstand van 15 kilometer af en de enorme snelheid overrompelde de inwoners van de twee nabijgelegen bergdorpen Ranrahirca en Huarascucho.
Beide dorpen werden onder de sneeuw bedolven en 4000 mensen kwamen door de lawine om het leven.
2. De ‘White Friday’-lawines in Italië in 1916
Tijdens de Eerste Wereldoorlog verloren duizenden Italiaanse en Oostenrijks-Hongaarse soldaten het leven tijdens een reeks lawines op de berg Marmolada in de Italiaanse Alpen.
De lawines woedden meer dan een week en de ergste lawine vond op 13 december plaats, toen meerdere Oostenrijks-Hongaarse barakken onder de sneeuw kwamen te liggen.
Naar verluidt overleden 10.000 mensen door de sneeuwverschuivingen.
1. De Huascarán-lawine in Peru in 1970
Acht jaar nadat de berg Huascarán een dodelijke lawine had ontketend, speelde de berg opnieuw een rol in de ergste lawines die de wereld ooit heeft meegemaakt.
Op 31 mei 1970 vond er in Peru een enorme aardbeving plaats. Deze aardbeving had een kracht van 7,8 op de schaal van Richter en kostte 50.000 mensen het leven. Maar dit was niet de enige ramp.
De aardbeving schudde ook de gletsjer op Huascarán los waardoor 10 miljoen kubieke meter sneeuw, ijs en stenen de berg af stortte.
Met een snelheid van meer dan 100 km/h sleurde de lawine nog meer materiaal mee op zijn weg. Toen hij de twee bergdorpen Yungay en Ranrahirca trof, was de lawine naar schatting 914 meter breed en bestond ze uit 80 miljoen kubieke meter sneeuw, ijs, stenen en modder.
20.000 mensen kwamen door de lawine om het leven en beide dorpen werden met de grond gelijkgemaakt.
Toen de aardbeving in 1970 Peru trof, vluchtten veel van de inwoners van Yungay naar de plaatselijke kerk om daar te bidden. Kort daarop werd de kerk door de hevige lawine verwoest. Vandaag de dag staan de ruïnes er nog, ter nagedachtenis aan de ramp.
