STEM: Wat zijn de grootste gevaren voor de mens?

En waar kijken de wetenschappers dan naar?

The Global Challenge Foundation heeft in samenwerking met het Future of Humanity Institute aan de universiteit van Oxford de risico’s ingeschat en een lijst van gevaren opgesteld die het bestaan van de mens de komende 100 jaar bedreigen.

Daarvoor zijn berekeningen gemaakt die onder meer de kans en de gevolgen meenemen. De betrokken wetenschappers komen uit onderzoeksgebieden als humane biologie, klimaat, economie en ruimtevaart.

9. Supervulkaan verstikt de aarde met as

Om de circa 100.000 jaar barst er een supervulkaan uit. Soms kan het er heftig aan toe gaan en wordt er zeker 1000 km3 as en lava over de omgeving uitgestort. Met name dat laatste is een gevaar voor de mens.

Als enorme hoeveelheden deeltjes de bovenste lagen van de atmosfeer bereiken, de stratosfeer, blokkeren ze het zonlicht, waardoor de temperatuur gaat dalen.

Toen de Indonesische vulkaan Tambora in 1815 uitbarstte, spuwde hij ‘slechts’ 175 km3 asdeeltjes uit, wat bijdroeg aan het ‘jaar zonder zomer’ in 1816, toen het sneeuwde in de zomermaanden en veel mensen omkwamen van de honger als gevolg van mislukte oogsten.

De Tambora is geen supervulkaan, maar zijn uitbarsting laat zien wat een vulkaan kan uitrichten. Een supervulkaan, die vele malen krachtiger is, kan dus leiden tot een jarenlange, allesverwoestende ‘vulkanische winter’.

8. Pandemie vaagt het leven uit

Eerder hebben pandemieën onze beschaving bedreigd. Zo doodde de Spaanse griep rond de 100 miljoen mensen in de nadagen van de Eerste Wereldoorlog.

Vandaag de dag kunnen we ons beter tegen ziekten weren doordat we meer hygiëne en een grotere internationale ziektebestrijding kennen.

Toch heeft onze moderne samenleving een achilleshiel, want door de vele verkeersverbindingen en een grotere bevolkingsdichtheid kunnen besmettelijke ziekten makkelijk om zich heen grijpen.

Daarbij zijn er al ziekten met gevaarlijke eigenschappen, die in combinatie in een nieuw micro-organisme fataal kunnen zijn voor de mens. Denk je maar eens in wat er gebeurt als de grote sterftekans bij rabiës bijvoorbeeld wordt gekoppeld aan het besmettingsgevaar van een verkoudheid.

7. Planetoïde-inslag maakt van de aarde een vrieskist

Planetoïden met een diameter van 5 kilometer of meer slaan om de circa 20 miljoen jaar in, en als dat gebeurt komt er een kettingreactie op gang die al het leven op aarde kan uitroeien.

Naast de massale verwoestingen rond het inslaggebied zullen enorme hoeveelheden deeltjes, net als bij een vulkaanuitbarsting, de atmosfeer in geblazen worden, het zonlicht blokkeren en een zogenoemde ‘inslagwinter’ veroorzaken. Het klimaat zal nog jaren nadien instabiel en koel blijven, en alsof dat nog niet genoeg is, kan een hevige inslag leiden tot vulkaanuitbarstingen.

NASA houdt het risicio van een planetoïde-inslag in de gaten en heeft verdedigingsstrategieën ontwikkeld voor als een massief object uit de ruimte op de aarde af komt zetten.

Op dit moment zijn er 2007 potentieel gevaarlijke planetoïden geïdentificeerd, waarvan er 155 naar schatting een diameter van meer dan 1 kilometer hebben.

6. Kernoorlog blaast de ozonlaag weg

Sinds de VS in de Tweede Wereldoorlog twee atoombommen heeft laten vallen, rekent de mens een kernoorlog tot de bedreigingen.

Vandaag de dag hebben acht landen kernwapens, waaronder de VS, China, Rusland en Noord-Korea. Daarnaast heeft Israël mogelijk ook kernwapens, terwijl landen als Iran in de gaten gehouden worden omdat ze wellicht in het geheim kernwapens produceren.

De dreiging van een kernoorlog hangt sterk samen met spanningen tussen landen met kernwapens, en daarom schommelt het gevaar per jaar.

Een kernoorlog kan ernstige gevolgen hebben voor het leven van de mens op aarde. Net als bij een grote vulkaanuitbarsting en een planetoïde-inslag kan een atoombom namelijk leiden tot een koeler klimaat als gevolg van de ladingen deeltjes die door explosies en vuurstormen de lucht in vliegen.

Bovendien kunnen atoombommen de ozonlaag vernietigen, die al het leven beschermt tegen de gevaarlijke uv-stralen van de zon.

5. Nanotechnologie brengt vernietigende machines voort

In de nanotechnologie wordt er op het niveau van moleculen gewerkt aan nieuwe materialen, onderdelen en producten die verschillende problemen kunnen oplossen.

Nanotechnologie wordt gebruikt in computerchips, zonnebrandcrème en gentechnologie, terwijl er ook onderzoek wordt gedaan naar nanorobots, die bijvoorbeeld medicijnen in het lichaam kunnen afleveren op een veel nauwkeuriger manier dan een injectie of een pil.

De dreiging van de nanotechnologie en de mogelijkheden ervan voor de toekomst vallen in wezen samen. De zorg is dat de medische nanotechnologie kan worden misbruikt, of dat de technologie wordt ingezet om kernwapens en andere vernietigingswapens te ontwikkelen.

4. Extreme klimaatveranderingen maken de aarde onbewoonbaar

Klimaatveranderingen hebben al vaker beschavingen weggevaagd. Zo duidt onderzoek van de laatste jaren erop dat instabiele klimaatomstandigheden het Mayarijk en het Romeinse Rijk mede om zeep hebben geholpen.

Tegenwoordig is de mens veel beter uitgerust om klimaatveranderingen het hoofd te bieden. Toch kunnen uitdagingen als de opwarming van de aarde serieuze problemen opleveren voor de moderne samenleving.

Een kleine temperatuurstijging kan al een ernstige kettingreactie op gang brengen, aldus de wetenschap. Want als het poolijs bijvoorbeeld smelt, komen grote hoeveelheden methaan vrij uit de permafrost, wat de opwarming versterkt en tot temperatuurstijgingen van 4 tot 6 °C kan leiden.

In zo’n scenario zullen grote gebieden onbewoonbaar worden, en door de gevolgen als massale migratie, hongersnood en oorlog om de schaarse bronnen kan de mens op een definitief einde afstevenen.

3. Biotechnologie creëert dodelijk micro-organisme

In de biotechnologie worden levende organismen gebruikt om nieuwe materialen of producten te ontwikkelen op het gebied van onder meer geneeskunde, landbouw en industrie.

Meer concreet wordt de biotechnologie gebruikt om gewassen genetisch te modificeren, zodat ze beter bestand zijn tegen ongedierte en schimmels. Daarbij worden er met deze technologie geneesmiddelen als insuline gemaakt.

Net als bij de nanotechnologie bestaat het gevaar van de biotechnologie erin dat de mogelijkheden worden aangewend met verkeerde bedoelingen. Met behulp van biotechnologie is het bijvoorbeeld mogelijk een dodelijk micro-organisme te maken dat via militaire operaties, terrorisme of een simpel laboratoriumlek onder de mensen kan belanden.

2. Onbekende oorzaken maken een einde aan het leven

Volgens onderzoekers zijn enkele van de grootste gevaren nog onbekend. Denk maar aan de atoombom: voordat die tijdens de Tweede Wereldoorlog viel, was men zich er niet van bewust dat een kernoorlog een bedreiging zou kunnen vormen.

In deze categorie van onbekende oorzaken noemen wetenschappers ook de paradox van Fermis, die de vraag oproept waarom de mens nog geen contact heeft gehad met andere levensvormen. Met zo veel sterren in het heelal lijkt het bijna onmogelijk dat we alleen zouden zijn in de ruimte.

De paradox wordt onder meer uitgelegd met de stelling dat al het intelligente leven vanzelf zal instorten – door eigen hand of door factoren van buitenaf. Hoe het gaat gebeuren, weten we alleen nog niet.

1. Kunstmatige intelligentie krijgt het voor het zeggen

Kunstmatige intelligentie, waarbij software of machines werken en reageren als mensen, kan een hele nieuwe wereld van mogelijkheden voor ons openen. Er wordt dan ook flink onderzoek naar gedaan.

Maar hoe sturen we een computer aan die net zo slim is als de mens, of nog veel slimmer?

Onderzoekers zijn zich zeer bewust van deze vraag, en schatten het gevaar van kunstmatige intelligentie dan ook in op wel 10 procent. Het ultieme horrorscenario is dat robots weinig waarde hechten aan het overleven van de mens, en een wereld zonder mensen proberen te realiseren.

Momenteel heeft kunstmatige intelligentie nog niet het niveau dat zo’n scenario mogelijk maakt. Maar de grenzen van de wetenschap worden voortdurend opgerekt, en vorig jaar zei Google een kunstmatige intelligentie te hebben ontwikkeld die niet alleen slimmer werd, maar ook hebberiger en gemener.