Mensen zijn culturele wezens, niet alleen in die zin dat we kunst kunnen waarderen, maar ook in de oorspronkelijke betekenis van het woord cultuur: wij geven gedragingen van oudere generaties door aan nieuwe door te observeren en te leren. We zijn dus dieren die kennis kunnen doorgeven aan anderen die van ons kunnen leren.
Dankzij het vermogen om cultuur door te geven kunnen we auto’s bouwen, mensen naar de maan sturen en internet ontwikkelen. Hoewel chimpansees bijvoorbeeld kunnen leren door elkaars gedrag te observeren, zijn mensen de enige dieren die kennis kunnen accumuleren. Of we daardoor echt gelukkiger zijn geworden valt te betwijfelen, maar als prestatie van de soort is het indrukwekkend.
Jill Byrnit is (mede)auteur van diverse vakboeken en wetenschappelijke artikelen over sociale relaties bij mensen en andere primaten.
Door ons vermogen om onze eigen situatie met die van anderen te vergelijken kunnen we ons in anderen verplaatsen en nagaan wat er nodig is om ons leven op dat van die anderen te laten lijken.
Dit vermogen om perspectief te scheppen heeft de mens grote voordelen gegeven in de strijd om te overleven, want de eerste stap om het leven ten goede te veranderen is je een leven voor te stellen dat er anders uitziet. Zonder voorstellingsvermogen hebben we ook geen richting waar we heen gaan.
We kunnen dromen najagen
Het vermogen om onszelf met anderen te vergelijken betekent dat we kunnen ingrijpen in ons leven en dromen kunnen najagen. In veel opzichten is het dus geweldig om je levenssituatie te vergelijken met die van anderen, maar met name door sociale media is dit een probleem geworden.
Tot dusver is weinig bekend over de impact van sociale media op ons sociale leven, omdat het een recent verschijnsel is en omdat er veel platforms zijn die moeilijk te vergelijken zijn. Maar sommige onderzoeken zijn toegespitst op één enkel platform, ’s werelds grootste sociale medium, Facebook.
Sommige studies beschrijven een verband tussen het aantal uren dat de proefpersonen op Facebook doorbrengen en de kans dat ze depressieve symptomen ontwikkelen. Andere studies leggen verband tussen geluk en Facebook-gebruik. Facebook werkt dus zowel ontmoedigend als opbeurend.
Om te weten te komen waarom sommige Facebook-onderzoeken aantonen dat mensen gelukkiger worden en andere dat mensen ongelukkiger worden, verdeelden de onderzoekers de proefpersonen naargelang ze de sociale media actief of passief gebruikten.
Actief betekent deelnemen aan sociale uitwisselingen zoals debatten, op zoek gaan naar concerten of het opsporen van oude jeugdvrienden.
Passief gebruik is het volgen van het leven van andere mensen – van vrienden en kennissen tot mediapersoonlijkheden of andere beroemde figuren.
Dieren observeren en leren ook
Apen leren over honing
Wetenschappers hebben aangetoond dat chimpansees hun soortgenoten observeren en zodoende leren om voedselrijke honing op moeilijk bereikbare plaatsen te halen, zoals diep in een boomstam, met behulp van werktuigen als stokken.
Kraaien zijn bang voor maskers
In een experiment werden kraaien gevangen door een gemaskerde man en daarna teruggebracht naar hun soortgenoten. Spoedig daarna hadden de andere vogels hun lesje geleerd, en nu waren alle vogels in de groep op hun hoede voor gemaskerde mensen.
Octopussen kiezen hetzelfde
Ongewervelde dieren leren ook van elkaar. In een experiment moest een octopus kiezen tussen twee voorwerpen die identiek waren op hun kleur na. Een andere octopus observeerde de eerste en koos vervolgens consequent hetzelfde voorwerp.
Uit het experiment kwam een duidelijk patroon naar voren: actief gebruik doet goed, passief gebruik maakt mismoedig. Door te volgen wat andere mensen doen, vergelijken we ook ons eigen leven met dat van anderen, en helaas leiden die vergelijkingen vaak tot afgunst.
Facebook vervormt de realiteit
Buiten cyberspace vergelijken we onszelf gewoonlijk met buren, vrienden of kennissen – mensen die een leven leiden dat doorgaans niet erg verschilt van het onze. En doordat we langere tijd met ze meekijken, zien we de ups én de downs.
Zo werkt het niet op sociale media. De levensverhalen die mensen bijvoorbeeld op Facebook delen, zijn verre van representatief voor het leven in het algemeen.
Normale sociaal-psychologische mechanismen houden in dat we er als gebruikers allemaal zo goed mogelijk uit willen zien, dus foto’s en verhalen waaruit we middelmatig of zelfs sneu naar voren komen, laten we weg.
Gebruikers die succesfoto’s van het leven van anderen zien, kunnen prestatieangst krijgen en vervuld raken van FOMO, fear of missing out, omdat ze het gevoel krijgen dat ze hun leven geen juiste invulling geven, nu het leven van alle anderen zoveel kleurrijker en interessanter lijkt te zijn.
VIDEO: Kijk hoe chimpansees elkaar nadoen op zoek naar honing
Chimpansees spiegelen hun soortgenoten en imiteren nuttig gedrag. Zo leren ze om met stokken honing uit een termietennest te halen. *Bron: Limbe Wildlife Centre*
Bovendien is de vergelijkingsbasis door de sociale media oneindig veel groter geworden dan toen we onszelf vergeleken met mensen uit onze fysieke leefsferen. En Facebook heeft alleen al zo’n 2,2 miljard gebruikers per maand om jezelf mee te vergelijken.
Het wordt er nog erger op als we de mensen die we op Facebook volgen niet eens kennen.
Uit wetenschappelijke studies blijkt dat Facebook-gebruikers die hoofdzakelijk mensen volgen die ze niet persoonlijk kennen, veel vaker het gevoel hebben dat andere mensen een beter leven leiden dan zij.
In dezelfde trant – en misschien nog een graadje erger – blijkt de afgunst erger te worden naarmate we Facebook langer passief gebruiken. Mensen die al jaren op Facebook zitten, hebben een sterke overtuiging dat andere mensen gelukkiger zijn dan zij en dat het leven in het algemeen oneerlijk is.
Met andere woorden, onze psyche is beter af met updates op Facebook over gewone dagelijkse ervaringen dan met zogenaamd echte succesfoto’s van het leven. Alleen met echte alledaagse ervaringen kunnen we ons aan de werkelijkheid weerspiegelen.