Zo herken je fake news
De grootste kracht van het internet is ook zijn grootste zwakte. Iedereen kan alles verkondigen aan de wereld, en ook vals of verdraaid nieuws gaat ongehinderd de wereld over. Vanwege onze niet-aflatende jacht op lezers en likes dragen wij van de media ook bij aan het probleem. We willen ons leven beteren en leggen je uit hoe je het nieuwsoverzicht kritisch kunt bejegenen.
Een Japanse plant stopt veroudering? Wetenschap in Beeld legt uit hoe je fake news herkent.
1. De kop klinkt te goed om waar te zijn
In de kop is de waarheid waarschijnlijk een beetje aangedikt, dus lees verder en kijk of het artikel zelf een genuanceerder beeld geeft.
Bijvoorbeeld:
‘Japanse plant stopt veroudering’
Veroudering is een complex fenomeen waarbij allerlei lichaamsprocessen een rol spelen, waaronder ophoping van afvalstoffen in de cellen en veranderingen in het DNA. Het is uiterst onwaarschijnlijk dat bestanddelen van één plantje al die processen kunnen tegenhouden.
2. Het artikel komt van een onafhankelijk, serieus medium
Ongeveer de helft van de Amerikanen let er volgens een onderzoek niet op van welk medium het nieuws dat ze op internet lezen afkomstig is.
Dat is een verontrustend cijfer, want veel media hebben een politieke agenda of hebben een gebrek aan vakkennis.
Kijk altijd waar een nieuwsbericht vandaan komt en vergewis je ervan dat dat een betrouwbare bron is.
3. De beweringen in het artikel zijn zeer stellig
Zelfs een perfect uitgevoerd experiment kan een theorie alleen onderbouwen, niet bewijzen. Alle wetenschappelijke methoden hebben namelijk hun zwakke punten, en dat moet uit een artikel blijken.
Bijvoorbeeld:
‘Een nieuw experiment wijst uit dat we ons leven met zeker 15 jaar kunnen verlengen als we meer wasabi eten.’
Als een stof bij een bepaalde groep proefpersonen een effect heeft, zal dat vrijwel nooit voor alle mensen gelden. Vanwege genen en omgeving reageert elk individu anders op de stof.
4. Het artikel meldt waar de informatie vandaan komt
Het is belangrijk om de bronnen te vermelden, want dan kan de lezer zelf onderzoeken of de wetenschappers geloofwaardig zijn.
Bijvoorbeeld:
‘... een onderzoek van de wetenschapper John Happer van het Las Vegas Medicine Institute in de VS ..."
Je kunt ook nagaan of andere media melding hebben gemaakt van dezelfde onderzoeksresultaten.
Als de resultaten elders heel anders zijn uitgelegd, is het wellicht de moeite waard om het oorspronkelijke wetenschappelijke artikel op te zoeken om na te gaan of de wetenschapper zelf een uitspraak heeft gedaan over de conclusie van zijn onderzoek.
5. De conclusie heeft een zwakke onderbouwing
‘Happer deed een onderzoek onder negen mensen ...’
Met een onderzoek onder slechts negen personen kun je nooit aantonen dat wasabi veroudering tegengaat.
Wetenschappers gebruiken doorgaans bestaande statistische formules om te berekenen of bijvoorbeeld een verschil in veroudering tussen twee groepen veroorzaakt wordt door de consumptie van wasabi of dat er gewoon sprake is van toeval.
6. De methode is beschreven
Als een artikel de methode van een experiment beschrijft, kun je controleren of de proef wel kan bewijzen wat de wetenschappers beweren.
Bijvoorbeeld:
‘De telomeren – brokjes DNA die met de jaren korter worden – waren bij de wasabi-eters 25 procent langer.’
Telomeren worden over het algemeen korter met de jaren, en die ontwikkeling lijkt een belangrijk onderdeel van het verouderingsproces te zijn. Het meten van de lengte ervan ligt in dit verband dan ook voor de hand.
7. De resultaten zijn niet gecontroleerd door andere wetenschappers
De onderzoeksmethoden, resultaten en conclusies van een wetenschapper moeten worden nagelopen door een groep gekwalificeerde, onafhankelijke onderzoekers voordat een wetenschappelijk artikel wordt gepubliceerd.
Dit proces, dat peer review genoemd wordt, wordt altijd gevolgd als een artikel in een wetenschappelijk tijdschrift wordt gepubliceerd.
Maar het heeft niet noodzakelijkerwijs plaatsgevonden als een wetenschapper een artikel op zijn eigen website publiceert.