In de jaren 1980-1990 wist de Oostenrijkse ‘zwarte weduwe’ Elfriede Blauensteiner vele bejaarde mannen over te halen om haar in hun testament op te nemen, waarna ze hen met gif doodde.
Rond 2000 drong de Chinees Yang Xinhai afgelegen huizen binnen en doodde hij alle bewoners met bijl, hamer of schop.
En in 2010-2018 verkrachtte en doodde de tuinman Bruce McArthur uit Canada verschillende mannen die hij ontmoette via dating-apps. De lijken begroef hij in de tuinen waar hij werkte.
Elfriede Blauensteiner, Yang Xinhai en Bruce McArthur zijn seriemoordenaars.
Hun motieven voor de moorden en de wrede wijze waarop ze die uitvoerden, verschillen – maar twee aspecten komen overeen: ze doodden minstens drie mensen met meer dan een maand ertussen, en hun misdaden hadden een sterk ritueel karakter; bepaalde handelingen kwamen bij elke moord terug.
De opmaat
In deze fase ontstaan er bij de seriemoordenaar fantasieën over dominantie en krijgt hij zin om een bepaald type slachtoffer te vermoorden.
De Amerikaanse federale politie, de FBI, schat dat 10 procent van alle moorden door seriemoordenaars gepleegd wordt, en de meesten blijven doden totdat ze worden gepakt.
Maar dankzij verschillende takken van wetenschap sluit het net zich rond seriemoordenaars.
Hersenwetenschappers weten wanneer ze aan het moorden slaan, en in de programma’s van IT-specialisten wordt hun herhalingsdrang gebruikt om te voorspellen wanneer ze weer toeslaan.
Slachtoffers gelokt met hulpvraag
Seriemoordenaars verbergen hun karakter achter een schijnbaar onschuldige façade. Van de bevolking is 1 procent psychopaat, maar van alle seriemoordenaars ruim de helft.
Seriemoordenaars leven niet mee met het slachtoffer, voelen zich niet schuldig en hebben vaak een oppervlakkige charme waarmee ze hun slachtoffer om hun vinger winden.
Een van de bekendste seriemoordenaars van de VS, Ted Bundy, was een leuke, aardige jongeman die vaak jonge vrouwen te grazen nam door te doen alsof hij zich had bezeerd en hulp nodig had.
Van de seriemoordenaars heeft slechts zo’n 10 procent een hersenbeschadiging, maar toch werkt hun brein vaak anders dan dat van andere mensen, inclusief andere moordenaars.
Terwijl gewone moordenaars meestal in een vlaag van woede handelen of een zekere persoon snel en efficiënt uit de weg willen ruimen, zijn seriemoordenaars meestal koelbloedig tijdens de moord en rekken ze deze zo lang mogelijk omdat ze ervan genieten als het slachtoffer pijn heeft.
Henry Lucas groeide op in de hel
Als kind zag Henry Lee Lucas hoe zijn moeder, een prostituee, seks had met vreemde mannen. Zij was gewelddadig en sloeg haar zoon en haar man, een invalide alcoholist. Rond zijn 12e liep Lucas van huis en begon hij te moorden. Op zijn 24e werd hij veroordeeld voor de moord op zijn moeder. Toen hij na tien jaar gevangenisstraf uit de bak kwam, gingen de moordpartijen verder, onder andere op zijn werkgever en zijn vriendin van 15.
- Moordperiode: 1960-1983
- Land: VS
- Moordmethode: Messteken, wurgen
- Slachtoffers: Bekenden van dader
- Aantal doden: 11-40
De vermaarde neuropsycholoog Adrian Raine van de Amerikaanse universiteit van Southern California toonde via hersenscans aan dat de kille, berekenende handelingen van seriemoordenaars te wijten zijn aan een verhoogde activiteit in de frontaalkwabben, die gaan over impulsbeheersing en denken.
Misbruik trekt sporen in hersenen
Volgens een aantal studies zijn de meeste seriemoordenaars als kind verwaarloosd, wat hun drang om te doden gedeeltelijk kan verklaren.
Traumatische ervaringen trekken sporen in de hersenen, want ze beïnvloeden de aanmaak van neurotransmitters die de opbouw van de zenuwverbindingen in de hersenen reguleren.
Seksueel misbruik of fysieke straffen in de jeugd kunnen het brein zozeer verbouwen dat de persoon als volwassene een heel gebrekkig oordeelsvermogen heeft en zich in het slechtste geval ontpopt tot seriemoordenaar.
Seriemoord is een nauwgezet ritueel
Slachtoffer is onbekende
Bij een moord is de dader meestal een bekende van het slachtoffer, maar een seriemoordenaar kent zijn slachtoffer – doorgaans een blanke vrouw van in de 30 – in de regel niet.
Trofee van de moord gaat mee
Vaak neemt een seriemoordenaar een trofee van zijn slachtoffer mee als aandenken aan zijn daad. Dat kan kleding of een sieraad zijn, iets uit het huis of delen van het lijk, zoals hart of hoofd.
Herhaling van rituelen
Het motief van een seriemoord is vaak seksueel, en het is niet ongebruikelijk dat het lijk wordt verkracht of toegetakeld. Ook legt een seriemoordenaar het lichaam wel in een bepaalde houding.
De pijn wordt gerekt
De moord wordt gerekt om er zo lang mogelijk van te kunnen genieten, en wurgen is de favoriete methode. Vastbinden en blinddoeken komt veel voor om een slachtoffer angst aan te jagen.
Tot slot een signatuur
Vaak blijft een seriemoordenaar lang op de plaats delict om sporen te verwijderen of om na te genieten. Soms laat hij een spoor of signatuur achter uit trots.
Onderzoekers van de Radford University in Virginia, VS, concluderen dat 68 procent van de seriemoordenaars in hun jeugd zijn blootgesteld aan seksueel, psychologisch of fysiek misbruik.
Door dat geweld gaan ze moeilijk gezonde sociale relaties met andere mensen aan. Verder zorgt het gebrek aan menselijk contact er vaak voor dat ze in hun fantasie anderen aan zich onderwerpen en situaties beheersen.
Die fantasieën leven ze meestal eerst uit op dieren, die ze martelen, en volgens een aantal onderzoekers worden deze denkbeelden de strohalm waaraan de seriemoordenaar zich vastklampt om zin aan het bestaan te verlenen.
Door het vaak seksuele karakter leiden die fantasieën tot een intense bevrediging, en ze worden zo sterk dat de persoon de verleiding niet meer kan weerstaan om ze uit te voeren.
De moord
In deze fase voelt de seriemoordenaar een kick door zijn fantasie te verwezenlijken, maar het gevoel van bevrediging is van korte duur.
De amygdala gaat over gevoelens
De amygdala reguleert seksueel gedrag, agressie en basale emoties. Door een te hoge activiteit in dit gebied reageert iemand woedend op negatieve ervaringen.
Gewone moordenaars handelen in blinde woede
De amygdala werkt vaak niet normaal en een blinde woede maakt zich meester van de moordenaar. Maar seriemoordenaars doden in koelen bloede. Ze zijn niet agressief, maar houden het hoofd koel en handelen weloverwogen.
Omdat de moord een fantasie waar moet maken, moeten geslacht, leeftijd en uiterlijk van het slachtoffer kloppen, en soms moet de onfortuinlijke mee naar een uitgekozen plaats of bepaalde kleding aantrekken.
Moordenaar laat signatuur achter
Na de moord komt er volgens de Italiaanse socioloog Nicola Malizia van de Università Kore di Enna een tijd waarin de moordenaar eraan terugdenkt en voortborduurt op zijn fantasieën. Maar daarna ebt de bevrediging weg en voelt hij de drang om een nieuwe moord te begaan.
Zo wordt hij een seriemoordenaar die geleidelijk steeds perversere seksuele fantasieën en moordmethoden ontwikkelt om genot te ervaren. De moorden zijn nu een ritueel geworden, waarmee de seriemoordenaar een soort handtekening achterlaat.
Die signatuur heeft niet alleen betrekking op de keuze van het slachtoffer, de plaats van de misdaad en de moordmethode, maar ook op specifieke rituelen zoals het verkrachten van het lijk of het snijden in de geslachtsorganen.
Jeffrey Dahmer verstopte hoofden in zijn vriezer
Jeffrey pleegde zijn eerste moord op zijn 18e: hij nam een lifter van zijn leeftijd mee en wurgde hem. Pas negen jaar later volgde zijn tweede moord, maar in de jaren daarna moordde hij om de paar maanden. Dahmer had een vast patroon: hij verdoofde en wurgde zijn slachtoffer, verkrachtte het lijk, loste het op in zuur en verstopte het hoofd als een trofee. Toen hij in 1991 werd opgepakt, vond de politie allerlei lichaamsdelen in zijn vriezer.
- Moordperiode: 1978-1991
- Land: VS
- Moordmethode: Keel doorsnijden, wurgen
- Slachtoffers: Jongemannen
- Aantal doden: 16-17
Wanneer de signatuur bij de politie bekend is, kan zij moorden aan dezelfde dader koppelen, waardoor de kans groter is dat een moord opgehelderd wordt.
Helaas is het vaak niet simpel om het patroon te herkennen, omdat alleen al in de VS jaarlijks ongeveer 17.000 moorden worden gepleegd, en de FBI schat dat er te allen tijde 25 tot 50 actieve seriemoordenaars zijn.
Als een seriemoordenaar in verschillende politiedistricten te werk gaat, worden de moorden waarschijnlijk individueel behandeld en niet gezien als het werk van dezelfde dader.
Dit maakt de ontmaskering moeilijker, waardoor de Amerikaanse journalist Thomas Hargrove hulp zocht bij computeralgoritmen. Deze gebruiken kunstmatige intelligentie om de bergen gegevens over onopgeloste moorden uit vele staten en perioden door te spitten om er patronen in te zoeken.
De ontmaskering
In deze fase raakt de seriemoordenaar zijn fantasieën over de moord kwijt en maakt de tevredenheid plaats voor leegte en depressie.
Geweten zetelt in drie gebieden
De gyrus angularis, cortex singularis posterior en de middelste frontale gyrus worden actief als we morele keuzes maken of de gevolgen van onze handelingen moeten inschatten.
Gewone moordenaars krijgen een slecht geweten
Het geweten werkt doorgaans normaal en de moordenaar krijgt last van schuldgevoelens en walging over zijn daad, maar seriemoordenaars hebben geen schuldgevoel. Vaak zijn de hersengebieden waar het geweten zetelt beschadigd, waardoor de seriemoordenaar niet het idee heeft dat hij of zij ets verkeerds gedaan heeft.
In 2010 liet Hargrove zijn algoritmen los op een lijst van de FBI van 16.000 moorden met informatie over de leeftijd, etniciteit en het geslacht van het slachtoffer, plus details als de moordmethode, de plaats delict en dergelijke.
De algoritmen vonden 14 oude moorden, gepleegd gedurende een aantal jaar in de stad Gary in de staat Indiana.
Vaak waren de slachtoffers prostituees die in hun eigen huis of in een verlaten gebouw waren gewurgd, en in een aantal gevallen was daarna geprobeerd de sporen te wissen door de plaats delict in brand te steken.
Hargrove informeerde de politie, maar pas vier jaar later – na nog vijf moorden die in hetzelfde patroon pasten – arresteerde zij Darren Deon Vann, die voor zeven van de moorden werd veroordeeld.
In 2015 richtte Hargrove het Murder Accountability Project op, dat een database met ruim 700.000 moorden in de VS gratis ter beschikking stelt aan de politie en het publiek.
Psychologisch profiel verraadt de dader:
Elk detail van de moord helpt de politie om een beeld te krijgen van de persoonlijkheid van de moordenaar en eventueel meer moorden aan hem te koppelen. Opsporingstechnieken helpen ook de dader te vinden.
Seriemoordenaars eerder gepakt
Patronen in moordzaken helpen ook om een daderprofiel te maken. Wereldwijd werkt de politie met psychologen en psychiaters aan de opheldering van seriemoorden.
De plaats delict, de identiteit van het slachtoffer, de moordmethode en andere details geven informatie over het type moordenaar en zijn psyche.
De ervaring leert bijvoorbeeld dat zorgvuldig geplande moorden meestal worden gepleegd door intelligente, wat oudere daders en dat blanke vrouwen het vaakst worden gedood door blanke mannen.
De onderzoekers kunnen een profiel vergelijken met een lijst van verdachten of zelfs direct naar iemand op zoek gaan die bij het profiel past.
Dennis Rader bracht zelf de politie op het juiste spoor
Tussen 1974 en 1991 werden er in de plaats Wichita tien brute moorden gepleegd. De slachtoffers waren gewurgd, duidelijk door dezelfde dader, maar de zaak werd niet opgelost. Tien jaar later kreeg de politie anonieme brieven met details over de moorden en een diskette. Door een verwijderd bestand te herstellen kwam de politie op het spoor van de afzender, Dennis Rader, die bekende.
- Moordperiode: 1974-1991
- Land: VS
- Moordmethode: Wurgen
- Slachtoffers: Vrouw/man, elke leeftijd
- Aantal doden: 10
Met hulp van de wetenschap heeft de politie steeds meer patronen kunnen vinden in moordzaken.
Dat heeft het aantal seriemoorden de laatste 30 jaar teruggebracht met 85 procent, want de meeste moordenaars worden gepakt voordat ze seriemoordenaar worden.
Zo’n 40 jaar geleden wist bijna een op de drie seriemoordenaars vijf of meer mensen te vermoorden voordat hij werd gepakt, maar in 2018 was dat nog maar 13 procent.
Wanneer de politie echt gebruik leert te maken van de nieuwe algoritmen en vorderingen in het hersenonderzoek, dalen de cijfers hopelijk nog een stuk verder en krijgt een moordenaar geen kans meer om seriemoordenaar te worden.
De laatste herinneringen van het slachtoffer zitten in het geheugen gegrift, wat de politie in de toekomst kan helpen moorden op te lossen.
Slachtoffer houdt de beelden vast
In de toekomst kan de politie, door het brein van een slachtoffer te onderzoeken, ontrafelen wat er tijdens de misdaad is gebeurd.
Herinneringen worden in de hersenen gecodeerd doordat de zenuwen verbindingen vormen, wat alleen kan als bepaalde genen actief zijn. In een proef gaven onderzoekers sommige muizen iets lekkers en andere een stroomstootje vlak voor hun dood.
De actieve genen in het geheugen gaven prijs wat de muizen hadden ervaren.
