Wat is een psychopaat?
In tegenstelling tot wat veel mensen denken is psychopathie geen geestesziekte, maar een karakterafwijking. Deskundigen zijn het er echter niet over eens wat een psychopaat precies is.
In de loop der tijd heeft psychopathie diverse namen gehad, zoals ‘gekte zonder dwangvoorstellingen’ en ‘morele waanzin’.
De Amerikanen zeggen ‘sociopaat’ in plaats van psychopaat, en de Amerikaanse psychiatrie hanteert vaak de diagnose antisocial personality disorder. In de internationale classificatie van ziekten (ICD) is psychopatie geclassificeerd onder de categorie dissociale persoonlijkheidsstoornis.
In de internationale classificatie van ziekten (ICD) die wordt gebruikt door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), is psychopathie geclassificeerd onder de categorie dissociale persoonlijkheidsstoornis.
De achtergrond van de nieuwe termen is deels dat het woord 'psychopaat' als scheldwoord wordt gebruikt, deels dat de definitie tot dusverre ten onrechte op het individu zelf gericht is en niet de problematische relatie van de psychopaat met de omgeving meeneemt.
Psychopathische eigenschappen
Wanneer is iemand een psychopaat en wat zijn de kenmerken van een psychopaat? Ondanks de meningsverschillen over de definitie van een psychopaat zijn deskundigen het grotendeels eens over een aantal kenmerken van de dissociale persoonlijkheidsstructuur:
- Ze zijn charmant, gaat met iedereen om, praat met gebaren en lijkt erg doelgericht. Maar hij of zij heeft geen empathie, dus geen vermogen om zich in te leven in wat anderen denken en voelen.
- Ze overschatten zichzelf, spannen anderen voor hun karretje, manipuleren en voelen zich totaal niet schuldig als iemand door hun toedoen lijdt. Ze zijn vaak onbetrouwbaar en leugenachtig.
- Ze overzien de gevolgen van hun daden niet. Ze stoppen snel met hun opleiding of baan als ze tegenslagen of tegenwerking ondervinden, ze maken schulden – ook namens anderen – en vallen vaak in de categorie van gewelddadige echtgenoten.
- Ze erkennen niet dat ze een probleem hebben, waardoor het erg moeilijk is om ze te behandelen.
Volgens een Amerikaans en een Noors onderzoek zijn vrouwelijke psychopaten vaak discreter dan mannelijke.
Een vrouwelijke psychopaat heeft deels dezelfde eigenschappen en deels andere dan een mannelijke psychopaat.
Een vrouwelijke psychopaat lijkt op een mannelijke psychopaat, maar heeft bepaalde andere kenmerken.
Bovendien is de vrouwelijke psychopaat vaak erg jaloers, ze steelt en bedriegt en kan erg flirterig zijn.
Test – Ben jij een psychopaat?
Psychopathie wordt gemeten met de HARE-schaal, waarbij een score wordt toegekend op basis van 20 categorieën, zoals gebrek aan empathie of zelfoverschatting. De test moet worden uitgevoerd door een psycholoog en iedereen met een score van 30 of hoger wordt als psychopaat beschouwd.
De schaal krijgt de laatste jaren echter kritiek omdat hij vaag en subjectief zou zijn.
Online tests beweren wel dat ze je kunnen vertellen of je een psychopaat bent of niet, maar de uitslag geldt echter niet als een echte diagnose, want die kan alleen door een arts worden gesteld.
4 beroemde psychopaten
Ted Bundy was een Amerikaanse seriemoordenaar die van 1974 tot 1978 wel 30 vrouwen vermoordde. Volgens psychologen had hij veel psychopathische trekjes, waaronder een gebrek aan empathie en manipulatief, gewelddadig en leugenachtig gedrag.
Richard Ramirez – ook bekend als The Night Stalker – was een Amerikaanse seriemoordenaar die in 1989 werd veroordeeld tot 19 keer de doodstraf voor 13 moorden en talloze geweldsdelicten en aanrandingen.
Net als Ted Bundy ontbeerde Richard Ramirez empathie en was hij openlijk gewelddadig. Bovendien had hij geen schuldgevoel en nam hij geen verantwoordelijkheid voor zijn daden.
Jane Toppan was een Amerikaanse seriemoordenaar die op haar werk als verpleegkundige haar patiënten mishandelde en vergiftigde.
In 1901 bekende ze 11 moorden en ze zou hebben gezegd dat het haar ambitie is om meer hulpeloze mensen te doden dan enige andere man of vrouw die ooit heeft geleefd.
Volgens latere beoordelingen van haar gedrag vertoont ze duidelijk tekenen van psychopathie. Zo voelde ze zich niet schuldig vanwege haar misdaden en was ze heel charmant, manipulatief en leugenachtig.
Dennis Rader – ook bekend als de BTK-moordenaar – was een Amerikaanse seriemoordenaar die van 1974 tot 1991 tien mensen heeft gedood.
Een mentaal onderzoek wees uit dat Dennis Rader narcist en psychpaat was. Hij kende geen empathie, was manipulatief en voelde zich boven de wet staan. In brieven schamperde hij over de politie en hij dacht dat hij te slim was om te kunnen worden opgepakt.
Weten psychopaten dat ze psychopaat zijn?
Volgens de Canadese psycholoog en auteur Robert D. Hare, opsteller van de HARE-schaal, beseffen psychopaten wat ze doen en waarom.
Ze zijn niet psychotisch en hallucineren niet, zoals bijvoorbeeld wel zo kan zijn bij schizofrenie, maar handelen uit vrije wil.
Hoe wordt iemand psychopaat?
Psychopaten worden hoogstwaarschijnlijk zo door een combinatie van erfelijkheid en omgeving, waarbij verwaarlozing in de kindertijd een doorslaggevende factor is. Al kan de diagnose zich ook ontwikkelen bij een ogenschijnlijk normale opvoeding.
Een antisociale persoonlijkheidsstoornis ontstaat niet uit het niets op volwassen leeftijd, de eerste tekens zijn vaak al vroeg te zien. Tekens van psychopathie bij kinderen in de vroege schoolleeftijd zijn:
- herhaaldelijk en achteloos liegen
- ontbreken van empathie
- verzet tegen ouders, leraren en regels
- constant in conflicten belanden, ondanks waarschuwingen of vermaningen
- stelen van andere kinderen of ouders
- niet van ophouden weten als het gaat om agressie, pesten en ruzies
- verbreken van beloften, zelden thuis zijn en tot laat op pad zijn
- martelen of doden van dieren
- vandalisme en brandstichting
Psychopaten kunnen zich best beheersen
Het traditionele beeld van een psychopaat als een meedogenloze crimineel snijdt geen hout.
Onderzoekers hebben er de afgelopen jaren op gewezen dat er veel psychopaten in de samenleving zijn en dat ze zich best kunnen onthouden van gewelddadig en antisociaal gedrag.
Een onderzoek van Virginia Commonwealth University duidt er bijvoorbeeld op dat een psychopaat die niet crimineel is vaak een beter ontwikkeld geweten heeft en zichzelf meer in de hand heeft.
Het onderzoek laat zien dat bij degenen die hun gedrag kunnen controleren, bepaalde psychologische eigenschappen sterker zijn dan bij degenen die het niet lukt. Zo zijn succesvolle psychopaten onbevreesder en impulsiever.
Tegelijk benadrukken de onderzoekers dat de afzonderlijke eigenschappen niet voorspellen hoe goed iemand zijn gedrag zal kunnen beheersen.
Hoe voelt het om een psychopaat te zijn?
Zoals alle mensen hebben ook psychopaten een aangeboren behoefte om geliefd te zijn en aardig gevonden te worden.
Maar omdat psychopathisch gedrag mensen afstoot, wordt aan die behoefte vaak niet voldaan. Psychopaten zijn zich geregeld bewust van het negatieve effect van hun gedrag op anderen.
Experimenten om het gedrag te verbeteren worden vaak afgeraden, omdat psychopaten niet goed leren door ervaring, wat leidt tot negatieve, gefrustreerde en depressieve gedachten.