Wat is empathie?
Een troostende hand op je schouder is empathie, een belangrijke lijm tussen mensen in de maatschappij en in alle sociale verbanden.
Empathie is in het kort het vermogen om je in anderen te verplaatsen en hun gevoelens te begrijpen.
Maar wat gebeurt er in de hersenen als we pijn of zorgen van anderen zelf ook voelen? Is dat medelijden aangeleerd, of zit het in ons DNA? En hoe herken je mensen die het aan empathie ontbreekt?
Steek in dit artikel iets op over empathie en doe onze empathietest om erachter te komen of jij empathisch bent.
Wat wekt empathie op?
Als een medemens getroffen wordt door pijn, voelen we dat niet aan ons eigen lijf.
Een zintuiglijke indruk – bijvoorbeeld gehuil of de aanblik van een kind in een oorlogsgebied – activeert verschillende hersengebieden, die samen een emotionele reactie ontketenen.
Allerlei indrukken kunnen volgens neurowetenschappers empathie opwekken, zoals:
- Gezichtsuitdrukkingen
- De fysieke toestand van een ander
- Lichaamshoudingen
- Gedeelde herinneringen
- Semantische concepten of verhalen
Verschillende soorten empathie
Onderzoekers onderscheiden twee soorten empathie:
- Cognitieve empathie is het vermogen om de standpunten en geestesgesteldheid van anderen te begrijpen en zich bijvoorbeeld te identificeren met fictieve personages.
- Affectieve empathie betreft het vermogen om passende gevoelens te tonen als reactie op de geestesgesteldheid van een ander, zoals sympathie of medelijden.
Affectieve (rood) en cognitieve (blauw) empathie activeren verschillende gebieden in de hersenen, terwijl sommige gebieden overlappen (groen). Op de dwarsdoorsnede links is te zien dat affectieve empathie (rood) bijvoorbeeld de ACC activeert, een gebied dat o.a. gevoelens verwerkt. In de DLPFC (blauw) in het midden zetelt het abstracte denkvermogen.
Deze typen zijn nauw verbonden, maar er zijn grote verschillen. Zo kun je emotioneel geraakt zijn door de situatie van een ander zonder die te doorgronden.
Een groot onderzoek uit 2019 liet zien dat mensen hun eigen empathie meestal verkeerd inschatten.
Is empathie aangeboren of aangeleerd?
Het vermogen om empathie te voelen of het gebrek daaraan varieert van persoon tot persoon. Er is lang gediscussieerd over de vraag of empathie uit het DNA of uit de omgeving komt.
Nu heeft de wetenschap geconcludeerd dat beide factoren een rol spelen.
Psychologen hebben jarenlang onderzocht in hoeverre zaken als geslacht, leeftijd en jeugd het empathisch vermogen beïnvloeden.
Trauma’s kunnen empathie beïnvloeden
Uit onderzoek blijkt dat kinderen vanaf 3-jarige leeftijd empathie aanleren door anderen te observeren.
Bij kinderen die bijvoorbeeld in een oorlog opgroeien, worden volgens onderzoeken niet dezelfde hersencentra geactiveerd als bij andere kinderen als ze foto’s zien van lijdende mensen.
Empathie is echter op volwassen leeftijd via oefening aan te leren.
Empathie is in de genen te zien
Een onderzoek uit 2018 toonde echter voor het eerst aan dat empathie ook genetisch bepaald is.
46.000 proefpersonen stelden via een vragenlijst vast hoe empathisch ze waren. De resultaten werden naast hun DNA gelegd.
Mensen die zich goed konden invoelen in anderen, deelden variaties in het DNA, en de onderzoekers concludeerden dat zeker 10 procent van het empathisch vermogen in de genen zetelt.
Personen met een beperkte genetische aanleg voor empathie, die bovendien opgroeien in een omgeving waar empathie ontbreekt, lopen de grootste kans het zelf te ontberen.
Tests hebben laten zien dat minder empathie een verhoogd risico op een psychische diagnose met zich meebrengt.
De psychiatrie spreekt van een narcistische, antisociale of dyssociale persoonlijkheidsstoornis.
In de volksmond hebben we het over narcisten, sociopaten en psychopaten.
Welke mensen hebben geen empathie?
Een gebrek aan empathie is lastig te definiëren of meten.
Maar wetenschappers hebben psychologiestudenten en hun relatie met cliënten onderzocht, waarbij tekenen van een gebrek aan empathie aan het licht kwamen.
Mensen zonder empathie:
- Tonen geen of een beperkte bewustheid van en begrip voor de gevoelens van een ander
- Geven vaak irrelevante of felle antwoorden
- Veranderen vaak van onderwerp
Mensen met beperkte empathie:
- Antwoorden oppervlakkig en grotendeels onjuist zonder rekening te houden met gevoelens of door de ander aangevoerde feiten.
- Karakteriseren sterke gevoelens van anderen met termen als ‘redelijk’ of ‘een beetje’.
- Plaatsen emoties van anderen in een verkeerde categorie, zoals ‘boos’ in plaats van ‘gekwetst’, ‘gespannen’ in plaats van ‘angstig’.
Hoe wordt empathie gemeten?
De mate van empathie die iemand heeft, wordt meestal vastgesteld aan de hand van een enquête, die erop gericht is om het inlevingsvermogen vast te stellen. Zoals eerder vermeld kunnen zulke enquêtes echter problematisch zijn, omdat mensen de neiging hebben hun eigen empathie verkeerd te beoordelen.
Empathie is ook te meten op hersenscans. Onderzoekers kijken welke hersengebieden geactiveerd worden wanneer iemand bijvoorbeeld foto’s te zien krijgt van een ander die pijn lijdt.
Daarnaast kan empathie vastgesteld worden via observationele studies, waarbij onderzocht wordt hoe mensen onder min of meer gecontroleerde omstandigheden daadwerkelijk reageren op elkaars gevoelens.