Als je het verschijnsel ‘jamais vu’ voor je wilt zien, kun je denken aan Bart Simpson, die in de intro van de legendarische serie The Simpsons telkens dezelfde zin op het bord van de Springfield Elementary School moet schrijven.
Iedereen heeft weleens meegemaakt dat je een woord telkens opnieuw zegt of leest, tot het op een merkwaardige manier zijn betekenis kwijt is.
En dat is dus jamais vu.
Het is het gevoel dat iets dat je heel goed kent, je plotseling volkomen vreemd is. Het is het omgekeerde van déjà vu, waarbij je het idee hebt dat je iets herkent wat juist nieuw is.
Onderzoekers van de Universiteit van St Andrews en de Université Grenoble Alpes onderzoeken al 15 jaar wat er schuilgaat achter jamais vu, dat volgens hen niet zo vaak voorkomt als déjà vu.
De onderzoekers gingen zich al in 2003 interesseren voor jamais vu, toen een van de hoofdauteurs merkte dat de strafregels die hij moest schrijven op de middelbare school een vreemd gevoel opriepen, alsof hij niet echt in het lokaal stond en de woorden op het bord schreef.
Gewone woorden leken nep
In het dagelijks leven lijkt jamais vu te kunnen worden veroorzaakt door herhaling of staren.
Daarom vroegen de onderzoekers studenten om een bepaald woord – bijvoorbeeld ‘gras’ – steeds opnieuw en zo snel mogelijk op te schrijven. De studenten kregen te horen dat ze mochten stoppen als hun hand pijn deed, als ze zich verveelden – of als ze een vreemd gevoel in hun hoofd kregen.
In de loop van 12 sessies stopte 70 procent minstens één keer, omdat ze een vreemd gevoel kregen dat overeenkwam met de definitie van jamais vu. Dit gebeurde gemiddeld na 1 minuut en na 33 keer het woord geschreven te hebben.
De studenten beschreven hoe ‘woorden hun betekenis verliezen naarmate je er langer naar kijkt’ en dat ‘de woorden niet echt leken omdat ze er niet meer uitzagen als woorden’.
Brein beschermt je voor onnodige herhaling
Als je mensen vraagt om iets eindeloos te herhalen, ervaren ze vaak dat het betekenisloos en verwarrend wordt.
Volgens de onderzoekers kan dit komen doordat de hersenen je helpen om onnodige herhaling te vermijden door iets waar je je overmatig op concentreert onwerkelijk te laten lijken.
‘Jamais vu is een signaal dat iets te automatisch, te vloeiend, te repetitief is geworden. Het helpt je uit je routine te breken, en het gevoel van onwerkelijkheid is eigenlijk een realiteitscheck die de hersenen ons geven,’ schrijven Akira O’Connor, hoofdauteur van het onderzoek en docent psychologie aan de Universiteit van St Andrews, en Christopher Moulin, hoogleraar cognitieve neuropsychologie aan de Université Grenoble Alpes, in een persbericht.
Hoewel jamais vu ongemakkelijk of in een mild geval gewoon raar kan aanvoelen, kan het verschijnsel ervoor zorgen dat je je aandacht richt waar die nodig is, in plaats van je te verliezen in repetitieve taken.