Wat gebeurt er in het lichaam als we flauwvallen?
De medische benaming voor flauwvallen is ‘syncope’.
In de muziek – vooral bij jazz – wordt het begrip ‘syncope’ gebruikt om een onverwachte of abrupte breking met het grondritme in de melodie te verwerken.
Het lichaam heeft, net als muziek, een ritme. Dat ritme heet de polsslag en het hart zorgt ervoor dat het ritmisch 60 tot 90 keer per minuut klopt.
Er ontstaat een hartslag als het hart samentrekt en een stroom bloed door het lichaam verspreidt via de aderen, die daardoor uitzetten.
Ongeveer 15 procent van het bloed dat bij elke hartslag uit het hart wordt gepompt, wordt via de aderen naar de hersenen vervoerd.
In bloed zit veel zuurstof, en de hersenen hebben zuurstof nodig om te blijven draaien. Je brein gebruikt naar schatting 2,5 liter zuurstof per uur.
Als het gestage ritme van het hart plotseling langzamer wordt, krijgen de hersenen niet genoeg zuurstof en dat kan leiden tot duizeligheid en uiteindelijk flauwvallen.
De nervus vagus is de langste zenuw in het lichaam en verbindt het brein met je andere organen. Bij overstimulering van de nervus vagus, bijvoorbeeld door stress, pijn of angst, gaat het hart langzamer kloppen, waardoor je kunt flauwvallen.
Als je flauwvalt, wordt het zwart voor je ogen en zak je als een pudding in elkaar.
Dat komt omdat de hersenen geen informatie meer naar de zenuwcellen in het ruggenmerg sturen om de spieren aangespannen te houden.
Zonder die zenuwsignalen ontspannen de spieren en zakt het lichaam in elkaar.
Naast zuurstof hebben je hersenen ook suiker nodig om te kunnen blijven draaien. Suiker wordt, net als zuurstof, via het bloed naar het brein gebracht.
Heb je bijvoorbeeld te weinig gegeten, dan kan je brein tijdelijk uitvallen als een motor die geen brandstof heeft.
Waarom vallen we flauw?
Volgens de American Heart Association valt een op de drie mensen een of meerdere keren in zijn leven flauw.
Als gezonde mensen flauwvallen, is dat meestal te wijten aan een overstimulering van de zogeheten nervus vagus in de hersenen.
De nervus vagus is de langste zenuw in het lichaam en heeft ook de meeste aftakkingen. De uitlopers gaan naar bijna alle organen.
Als je pijn, stress of angst ervaart, wordt het zogeheten sympathische zenuwstelsel geactiveerd om het lichaam in de alerte stand te zetten – de fight-or-flight-respons.
Het sympathische zenuwstelsel stuurt zoveel mogelijk bloed naar de spieren en daardoor gaat het hart sneller kloppen, om zo goed mogelijk te kunnen omgaan met de gevaarlijke situatie.
Als het sympathische zenuwstelsel wordt geactiveerd, raakt de nervus vagus overprikkeld.
Ter compensatie voor de stressreactie, activeert de zenuw het zogeheten parasympathische zenuwstelsel.
Dat zenuwstelsel wil het sympathische zenuwstelsel dempen en het lichaam weer naar een ontspannen staat begeleiden waarin het hart langzamer klopt.
Als de nervus vagus wordt overgestimuleerd, heb je kans dat hij gaat overcompenseren en de hartslag dusdanig laat dalen dat ook de bloeddruk plotseling ernstig daalt.
En als dat gebeurt, krijgen de hersenen niet genoeg zuurstofgevende bloedcellen meer. Daardoor kun je flauwvallen.
Uit onderzoek van de universiteit van Kopenhagen blijkt dat mensen met een bepaald gen twee keer zoveel kans hebben op flauwvallen. Dat risicogen heet ZNF804A.
Overstimulering van de nervus vagus komt meestal voort uit hevige pijn, angst of het zien van bloed.
Dat laatste is een van de meest voorkomende oorzaken van flauwvallen, en geschat wordt dat drie tot vier procent van de wereldbevolking een bloedfobie heeft – ook wel hematofobie genoemd.
In tegenstelling tot alle andere fobieën, reageert het lichaam niet met een stijgende bloeddruk door de fight-or-flight-reactie.
De bloeddruk daalt juist bij het zien van bloed, of het nou eigen bloed is of dat van iemand anders.
Video: Geiten vallen constant flauw
Een speciaal ras tamme geiten, myotonische geiten genoemd, valt flauw bij angst. Snelle bewegingen of harde geluiden laten de geiten schrikken, waardoor ze verstijven en omvallen. Eigenlijk vallen de geiten niet echt flauw. Hun beenspieren verstijven alleen even.
De onderzoekers denken, dat de ‘omgekeerde’ fobische reactie een evolutionaire oorzaak heeft.
Als een steentijdmens zich tijdens het jagen verwondde, had hij een grotere kans om te overleven als de bloeddruk daalde en hij niet al te veel bloed verloor.
Daarom is het evolutionair gezien niet zo gek dat we soms flauwvallen als we bloed zien.
Als het licht even uitgaat en we op de grond vallen, stroomt het bloed makkelijker naar de hersenen dan wanneer we rechtop staan.
Dat heeft een simpele reden: als we liggen, bevinden hoofd en hart zich op dezelfde hoogte, en dat bevordert de toevoer van bloed.
Is flauwvallen gevaarlijk?
In principe is flauwvallen niet gevaarlijk.
Het tijdelijk uitschakelen van de hersenen is eigenlijk juist een gezond verdedigingsmechanisme.
Het zorgt er namelijk voor dat het gebrek aan bloedtoevoer niet resulteert in beschadiging van de hersencellen.
Als het lichaam in elkaar zakt, ligt het hoofd op dezelfde hoogte als het hart, waardoor de bloeddruk stabiliseert.
Flauwvallen kan wel schadelijke gevolgen hebben als je ongelukkig landt, je hoofd stoot en een hersenschudding oploopt.
In zeldzamere gevallen kan flauwvallen ook een signaal zijn voor onderliggende hartproblemen, die op hun beurt wel dodelijk kunnen zijn.
Als het flauwvallen door een hartritmestoornis of een vernauwing van de hartkleppen komt, heeft het een zogeheten cardiovasculaire oorzaak, want het flauwvallen komt door problemen in het hart zelf.
Het is dan ook niet verrassend dat onderzoek laat zien dat 60+’ers vanwege hartproblemen vaker flauwvallen dan jongere mensen.
Wat moet je doen als je flauwvalt of als je iemand ziet flauwvallen?
Iemand kan helemaal uit het niets flauwvallen, maar er kunnen ook signalen zijn die je kunt spotten voordat het gebeurt.
Voordat je flauwvalt, zul je vaak merken dat het zwart wordt voor je ogen.
Je wordt bleek, je zweet, je wordt duizelig en misschien ook misselijk.
Dit zijn allemaal symptomen van te weinig zuurstof in de hersenen.
Meestal ben je maar enkele seconden buiten westen, maar het is belangrijk om niet meteen op te staan als je weer bij bewustzijn komt.
Als je te snel omhoog komt, word je weer duizelig en kun je weer flauwvallen, omdat het hart geen tijd krijgt om te reageren op de verandering van zitten naar staan.
Je moet dus langzaam omhoog komen en je hoofd tussen je benen plaatsen. Langzaam, maar met een regelmatige druk moet je je hoofd optillen.
Door die beweging gaat er weer bloed naar de hersenen en stabiliseert het zuurstofgehalte.
Als je iemand ziet flauwvallen, moet je die persoon op zijn of haar rug leggen en de benen optillen tot zo’n 30 centimeter boven de grond, zodat ze hoger liggen dan het hart.
Probeer de riem en knoopjes los te maken zodat zuurstof makkelijk de hersenen kan bereiken. Controleer of de persoon ademt.
Als iemand niet binnen een minuut weer bijkomt, kan er sprake zijn van iets ernstigers, en daarom moet je dan 112 bellen.