Wat is novitsjok?
Novitsjok is een familie af van zenuwgiffen in vloeibare of vaste vorm.
Sommige novitsjok-varianten zijn binair: ze kunnen gevormd worden door twee minder giftige stoffen te mengen. Dat stabiliseert het gif en verlengt de houdbaarheid tot 50 jaar, volgens enkele gevluchte chemici die bij de ontwikkeling van novitsjok betrokken waren.
Novitsjok is een van de gevaarlijkste giffen. Het is extreem dodelijk en is al werkzaam na 30 seconden tot 2 minuten.
Een snelle behandeling kan je leven echter redden.
Wanneer werd novitsjok ontwikkeld?
Novitsjok werd tussen 1971 en 1993 ontwikkeld in de Sovjet-Unie. De naam is Russisch voor ‘nieuwkomer’.
De wapenwedloop met de VS was op zijn hoogtepunt, en de Russische legertop droomde van een geheim chemisch wapen dat:
- niet op te sporen was met de bestaande NAVO-methoden.
- door beschermende uitrusting kon dringen.
- veilig te hanteren was.
Na de vergiftiging van een vroegere Russische spion en zijn dochter in Groot-Brittannië ontkende een Russische VN-gezant dat zijn land gif ‘onder de naam novitsjok’ gemaakt of onderzocht heeft.
Novitsjok is echter zoals gezegd mogelijk wel 50 jaar houdbaar. Dat betekent dat de Russen wellicht nog over een voorraad novitsjok uit de Sovjettijd beschikken.
Novitsjok werd ontwikkeld aan het nationale onderzoeksinstituut voor organische chemie, GosNIIOChT, in Moskou.
Sinds de jaren 1990 kennen westerse inlichtingendiensten novitsjok en de samenstelling ervan: een Russische wetenschapper overhandigde een monster aan de Duitse inlichtingendienst.
Later hebben enkele NAVO-landen het chemische wapen zelf geproduceerd om er tests mee te doen.
In 2016 maakten Iraanse onderzoekers vijf zenuwgiffen uit de Sovjettijd. Ze publiceerden hun analyse, waardoor novitsjok makkelijker op te sporen is bij een slachtoffer.
Pas in 2019 kwam novitsjok op de lijst van verboden wapens van het Verdrag chemische wapens.
Hoe wordt novitsjok gebruikt?
Er zijn acht varianten van novitsjok bekend, met ongeveer dezelfde eigenschappen.
Alle novitsjok-varianten hebben gemeen dat ze dodelijk kunnen zijn als ze ingeslikt of ingeademd worden, of in contact komen met de huid.
De dosis en manier van inname bepalen de manier waarop het gif werkt.
Novitsjok zou bovendien via raketten door de lucht verspreid kunnen worden.
Aleksej Navalny is een Russische politieke activist, die in 2020 werd vergiftigd met novitsjok.
Novitsjok maakt nieuwe slachtoffers
De laatste jaren zijn er veel meer novitsjok-aanvallen uitgevoerd. Gelukkig was de dosis vaak laag en kregen veel slachtoffers op tijd hulp, waardoor er weinig doden zijn gevallen.
1995
Een Russische bankmagnaat en zijn secretaresse komen om als er novitsjok op zijn kantoortelefoon wordt aangebracht.
12 maart 2018
De overgelopen Russische kolonel en dubbelspion Sergej Skripal en zijn dochter worden verkrampt en roerloos aangetroffen op een bankje in het Engelse Salisbury nadat er novitsjok op hun voordeur is gesmeerd.
Beiden overleven de aanslag.
30 juni 2018
Een stel uit Amesbury, 12 kilometer van Salisbury, wordt vier maanden later vergiftigd met novitsjok. Ze komen in contact met novitsjok van de aanval op Skripal als ze in een park een parfumflesje vinden.
De vrouw spuit de inhoud op haar pols en overlijdt. De man overleeft.
20 augustus 2020
De Russische oppositieleider Aleksej Navalny wordt vergiftigd met een kop thee met novitsjok en raakt in coma.
Hij overleeft de aanslag.
Hoe werkt novitsjok?
Het zenuwgif legt het zogeheten parasympathische zenuwstelsel plat, dat signalen van de hersenen naar de spieren stuurt.
Zo doodt novitsjok
Signaalstof gaat naar spier
Zenuwsignalen gaan door het zenuwuiteinde met de signaalstof acetylcholine (rood). Een receptor (roze) vangt de stof op en spant de spier aan.
Enzym maakt signaal ongedaan
Het enzym acetylcholinesterase (oranje) ruimt de signaalstof op, en de spier ontspant.
Novitsjok blokkeert enzym
Novitsjok (groene driehoek) bindt zich aan het enzym en deactiveert het. De signaalstof zorgt nu voor constante spiertrekkingen.
Als het lichaam een dodelijke dosis novitsjok binnenkrijgt, kunnen de zenuwen hun belangrijke taken niet meer uitvoeren.
Een reeks schadelijke effecten treedt op:
- Kramp: novitsjok spant de spieren constant aan.
- Verstikking: de ademhalingsspieren verstijven.
- Flauwvallen: zuurstofgebrek legt de hersenen stil.
- Verlamming: novitsjok blokkeert enzymen die de spieren verslappen.
In minder ernstige gevallen veroorzaakt novitsjok onder meer braken, hyperventilatie, een loopneus, kwijlen, zweten en een wazig zicht.
Welk gif is het gevaarlijkst, en is het door de mens gemaakt? Hier vind je het antwoord op vragen over de giftigste stoffen op aarde.
Hoe gevaarlijk is novitsjok?
Alle zenuwgiffen zijn zogeheten organofosfaten: organische forforverbindingen waarmee oorspronkelijk pesticiden werden ontwikkeld.
Veel zenuwgiffen zijn echter in de loop der tijd specifiek aangepast om zoogdieren te doden, zoals mensen.
Video: Zo reageert een konijn op het zenuwgif VX
WAARSCHUWING! Schokkende beelden
Konijnen zijn heel gevoelig voor zenuwgif. Daarom deed het Amerikaanse leger proeven met een konijn om het zenuwgif VX te bestuderen, eveneens een van de gevaarlijkste giffen die er zijn.
Er is weinig informatie beschikbaar over novitsjok, maar naar verluidt is blootstelling aan een concentratie van 7 microgram (een miljoenste gram) van het type A-234 per kubieke meter lucht gedurende twee minuten dodelijk.
De gevaarlijkste vloeibare variant, A230, is dodelijk in een oplossing van 1,9 tot 3 mg/m3.
Omgerekend betekent dat:
- 0,2 mg novitsjok A-234 is dodelijk – 1 gram bevat dus 5000 dodelijke doses.
- 0,1 mg novitsjok A-230 is dodelijk – 1 gram bevat dus 10.000 dodelijke doses.
Een zenuwgif als novitsjok is te behandelen met onder meer atropine, een geneesmiddel dat bijvoorbeeld bij een hartinfarct wordt toegediend. Daarnaast is het belangrijk om het gif snel weg te spoelen.
In 2008 vernietigde het Amerikaanse leger zijn laatste chemische landmijn met het zenuwgif VX.
Wat is het gevaarlijkste zenuwgif?
Novitsjok wordt beschouwd als het giftigste chemische wapen dat er bestaat.
Novitsjok is een doorontwikkeling van op zichzelf al angstaanjagende chemische wapens.
1936-1944: G-reeks– Tabun, sarin en soman
De eerste zenuwgiffen, de G-reeks, werden voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitsland ontwikkeld. Ze kunnen leiden tot verlamming, psychisch letsel en de dood.
Saddam Hoessein zou dit type hebben gebruikt bij de aanval op Halabja, waarbij 5000 Koerden omkwamen.
Jaren 1950: V-reeks – o.a. VR, VX
De V-reeks werd in de jaren 1950 door de Britten geproduceerd.
De halfbroer van de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un werd in 2017 in een Maleisische luchthaven vermoord met VX, dat 10 keer zo dodelijk is als sarin.
1971-1993: A-reeks – Novitsjok
Novitsjok-zenuwgiffen zijn volgens de makers vijf tot acht keer zo krachtig als VX, en dus theoretisch de gevaarlijkste zenuwgiffen.