Wat is novitsjok?
Novitsjok is een familie af van zenuwgiffen in vloeibare of vaste vorm.
Sommige novitsjok-varianten zijn binair: ze kunnen gevormd worden door twee minder giftige stoffen te mengen. Dat stabiliseert het gif en verlengt de houdbaarheid tot 50 jaar, volgens enkele gevluchte chemici die bij de ontwikkeling van novitsjok betrokken waren.
Novitsjok is een van de gevaarlijkste giffen. Het is extreem dodelijk en is al werkzaam na 30 seconden tot 2 minuten.
Een snelle behandeling kan je leven echter redden.
Wanneer werd novitsjok ontwikkeld?
Novitsjok werd tussen 1971 en 1993 ontwikkeld in de Sovjet-Unie. De naam is Russisch voor ‘nieuwkomer’.
De wapenwedloop met de VS was op zijn hoogtepunt, en de Russische legertop droomde van een geheim chemisch wapen dat:
- niet op te sporen was met de bestaande NAVO-methoden.
- door beschermende uitrusting kon dringen.
- veilig te hanteren was.
Na de vergiftiging van een vroegere Russische spion en zijn dochter in Groot-Brittannië ontkende een Russische VN-gezant dat zijn land gif ‘onder de naam novitsjok’ gemaakt of onderzocht heeft.
Novitsjok is echter zoals gezegd mogelijk wel 50 jaar houdbaar. Dat betekent dat de Russen wellicht nog over een voorraad novitsjok uit de Sovjettijd beschikken.
Sinds de jaren 1990 kennen westerse inlichtingendiensten novitsjok en de samenstelling ervan: een Russische wetenschapper overhandigde een monster aan de Duitse inlichtingendienst.
Later hebben enkele NAVO-landen het chemische wapen zelf geproduceerd om er tests mee te doen.
In 2016 maakten Iraanse onderzoekers vijf zenuwgiffen uit de Sovjettijd. Ze publiceerden hun analyse, waardoor novitsjok makkelijker op te sporen is bij een slachtoffer.
Pas in 2019 kwam novitsjok op de lijst van verboden wapens van het Verdrag chemische wapens.
Hoe wordt novitsjok gebruikt?
Er zijn acht varianten van novitsjok bekend, met ongeveer dezelfde eigenschappen.
Alle novitsjok-varianten hebben gemeen dat ze dodelijk kunnen zijn als ze ingeslikt of ingeademd worden, of in contact komen met de huid.
De dosis en manier van inname bepalen de manier waarop het gif werkt.
Novitsjok zou bovendien via raketten door de lucht verspreid kunnen worden.
Hoe werkt novitsjok?
Het zenuwgif legt het zogeheten parasympathische zenuwstelsel plat, dat signalen van de hersenen naar de spieren stuurt.
Als het lichaam een dodelijke dosis novitsjok binnenkrijgt, kunnen de zenuwen hun belangrijke taken niet meer uitvoeren.
Een reeks schadelijke effecten treedt op:
- Kramp: novitsjok spant de spieren constant aan.
- Verstikking: de ademhalingsspieren verstijven.
- Flauwvallen: zuurstofgebrek legt de hersenen stil.
- Verlamming: novitsjok blokkeert enzymen die de spieren verslappen.
In minder ernstige gevallen veroorzaakt novitsjok onder meer braken, hyperventilatie, een loopneus, kwijlen, zweten en een wazig zicht.
Welk gif is het gevaarlijkst, en is het door de mens gemaakt? Hier vind je het antwoord op vragen over de giftigste stoffen op aarde.
Hoe gevaarlijk is novitsjok?
Alle zenuwgiffen zijn zogeheten organofosfaten: organische forforverbindingen waarmee oorspronkelijk pesticiden werden ontwikkeld.
Veel zenuwgiffen zijn echter in de loop der tijd specifiek aangepast om zoogdieren te doden, zoals mensen.
Video: Zo reageert een konijn op het zenuwgif VX
WAARSCHUWING! Schokkende beelden
Er is weinig informatie beschikbaar over novitsjok, maar naar verluidt is blootstelling aan een concentratie van 7 microgram (een miljoenste gram) van het type A-234 per kubieke meter lucht gedurende twee minuten dodelijk.
De gevaarlijkste vloeibare variant, A230, is dodelijk in een oplossing van 1,9 tot 3 mg/m3.
Omgerekend betekent dat:
- 0,2 mg novitsjok A-234 is dodelijk – 1 gram bevat dus 5000 dodelijke doses.
- 0,1 mg novitsjok A-230 is dodelijk – 1 gram bevat dus 10.000 dodelijke doses.
Een zenuwgif als novitsjok is te behandelen met onder meer atropine, een geneesmiddel dat bijvoorbeeld bij een hartinfarct wordt toegediend. Daarnaast is het belangrijk om het gif snel weg te spoelen.