Een nies is de buitenste verdedigingsring van het lichaam.
Als bijvoorbeeld een verkoudheidsvirus of stofdeeltjes je neus binnendringen, schiet je lichaam ze weer naar buiten met een nies van 65 kilometer per uur.
De nies ontstaat door een reactie van het slijmvlies in de neus – het vochtige stuk in de neusgaten dat 1 liter waterig slijm per dag produceert, snot dus. Het snot smeert en reinigt het binnenste van de neus, en de luchtdruk van een nies blaast een mengsel van slijm en microdeeltjes het lichaam uit.
160 km/h en een bereik van 8 meter. De feiten op een rijtje:
Nies is een reflex
De poortwachters van de neus, die de reactie op gang brengen, zijn de cilia of trilhaartjes. Als een peperkorrel of pollendeeltje het neusgat binnendringt, trillen ze waardoor ze de gezichtszenuw nervus trigeminus activeren.
Dan gaat er een signaal naar het niesreflexcentrum in de hersenstam, dat meteen een bevel doet uitgaan naar de spieren in het gezicht, de hals en de borst: 'Nies!'
Dit alles is een reflex van het autonome zenuwstelsel, een onbewuste actie dus. Een nies is met andere woorden een automatische reactie op iets wat de zintuigen waarnemen.
ACHOO: Licht kan je doen niezen
Reflexen spelen ook een rol als je niest nadat je plotseling bent blootgesteld aan fel licht. Ongeveer een op de vier mensen overkomt dit regelmatig wanneer ze zich van een donkere naar een lichte plek verplaatsen.
Het is zelfs een heus syndroom: ACHOO (Autosomal Dominant Compelling Helioopthalmic Outburst) of fotische niesreflex. De wetenschap heeft deze reflex nog niet helemaal doorgrond, maar men vermoedt dat de zenuwsignalen van de nies- en pupilreflex vermengd raken.
De zenuwbanen van de twee reflexen liggen zo dicht langs elkaar dat de signalen door elkaar kunnen gaan lopen. Bij mensen met ACHOO loopt het signaal van de pupillen dat de hersenen vertelt dat ze blootgesteld zijn aan fel licht, niet rechtstreeks naar het zintuigcentrum van de hersenen. Het maakt een omweg langs het niesreflexcentrum via de verkeerde zenuwbaan. En dat leidt tot een nies.
Sommige wetenschappers denken dat de 'zonnenies' – die erfelijk is – niet alleen door een verkeerde verbinding komt, maar door een bepaald gen. Dat is echter nog niet gelokaliseerd.
Zo leidt licht tot een niesbui:
Volgens de meest gangbare theorie treedt er kortsluiting op tussen de slecht geïsoleerde zenuwbanen onder het schedeldak. Zo werkt het:
1. Licht beïnvloedt pupilreflex
Bij fel licht stuurt de pupilreflex een elektrisch zenuwsignaal naar het brein met de opdracht de pupil te vernauwen. Dat signaal loopt via de gezichtszenuw.
2. Zenuwsignaal verdwaalt
De gezichtszenuw loopt vlak langs de drielingzenuw in het gezicht. Vanwege slechte isolatie tussen de twee zenuwbanen stimuleert het signaal van de pupillen ze allebei.
3. Drielingzenuw wekt nies op
De drielingzenuw stuurt de niesreflex aan, en het zenuwsignaal van de pupillen leidt tot een reeks van twee of drie snelle niezen – in ieder geval bij de circa 25 procent van de bevolking die behept is met de fotische niesreflex.
Nies lanceert snotdeeltjes in een slijmwolk
Elke nies, veroorzaakt door licht of niet, bevat besmettelijke deeltjes. Op deze manier kunnen pathogenen, ziekteverwekkers, overgedragen worden.
Aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) is een wiskundig model van een nies ontwikkeld. De onderzoekers kwamen erachter dat de 'nieswolk' kleine snotdeeltjes heel ver meevoert.
Kleine snotdruppeltjes worden wel 8 meter ver weggeschoten met een nies. Grotere druppels kunnen 2 meter verderop belanden.
Hier verspreidt een nies slijmdruppels in superslowmotion:
De snotdruppels liften mee met de nieswolk en gaan vaak naar boven, waardoor ze in kantoren, ziekenhuizen en vliegtuigen makkelijk in het ventilatiesysteem worden gezogen.
Een nies is natuurlijk alleen besmettelijk als de niezer zelf besmet is. Maar als dat zo is, is het risico groot. Veel virus- en bacteriële infecties, waaronder griep en verkoudheid, worden via vocht overgedragen.
En vooral kinderen zijn soms al een week lang besmettelijk voordat ze symptomen gaan vertonen.
Het griepvirus lift mee met de slijmdruppeltjes die bij een nies weggeslingerd worden. Dit zijn varkensgriepvirussen (H1N1) onder een elektronenmicroscoop.