Dopamine wordt vaak geassocieerd met geluk en vreugde, maar de neurotransmitter heeft ook andere belangrijke functies in het lichaam.
In dit artikel lees je wat dopamine is, wat het doet in je lijf, hoe hoge of lage dopaminespiegels je beïnvloeden en of je zelf je dopaminespiegel kunt verhogen.
Lees verder om te ontdekken wat je moet weten over deze gelukbrengende neurotransmitter.
Dopamine: FAQ
Inhoud
- Wat is dopamine?
- Hoe wordt dopamine in de hersenen gevormd?
- Video: Dopamine uitgelegd in 2 minuten
- Functie: Wat doet dopamine in het lichaam?
- Beloningssysteem van het brein: Hoe maakt dopamine je gelukkig?
- Symptomen: Te veel of te weinig dopamine
- Tot welke ziekten kan een onevenwichtig dopamineniveau leiden?
- Hoe kun je je dopamineniveau bepalen?
- Wat is de rol van dopamine in relatie tot drugs?
- Kun je je dopamineniveau op natuurlijke wijze verhogen?
Wat is dopamine?
Dopamine is een signaalstof, ook wel neurotransmitter genoemd, die vooral in de hersenen en het maagdarmkanaal zit.
Hij stuurt ons handelen aan en is vooral belangrijk bij het reguleren van gevoelens van welzijn, plezier en geluk.
Dopamine wordt daarom ook wel een van de vier geluksstoffen genoemd, die allemaal verschillende functies in het lichaam hebben.
De vier geluksstoffen zijn:
- Dopamine
- Serotonine
- Endorfine
- Oxytocine
Dopamine is chemisch gezien een monoaminemolecuul, net als de andere drie geluksstoffen en adrenaline, noradrenaline, melatonine en normelatonine.
Dopamine, adrenaline en noradrenaline worden samen de cathecholaminen genoemd.
Dopamine is belangrijk voor veel lichamelijke en geestelijke functies van het lichaam, waaronder leren, motoriek, motivatie en geheugen.
Hoe wordt dopamine in de hersenen gevormd?
Dopamine ontstaat in diverse hersengebieden, vooral de substantia nigra en het ventrale tegmentale gebied in de middenhersenen. Dopamine wordt gemaakt uit het aminozuur tyrosine via twee stappen.
FEerst wordt het aminozuur tyrosine omgezet in de chemische verbinding dihydroxyfenylalanine (DOPA), en het enzymtype decarboxylase verandert dit in dopamine.
Dopamine kan dan verder worden omgezet in noradrenaline en adrenaline.
Video: Dopamine uitgelegd in 2 minuten
Functie: Wat doet dopamine in het lichaam?
Dopamine is essentieel voor veel lichaamsfuncties.
Als signaalstof is dopamine belangrijk voor:
- Stemming
- Plezier
- Geheugen
- Motivatie
- Beweging
- Leren en aandacht
- Slaap
- Opwinding
Dopamine speelt ook een rol in onze bloedbaan, waar het als hormoon vrijkomt, onder meer voor wat bekendstaat als de ‘vecht- of vluchtreactie’. Dit is de reactie van je lichaam, die geactiveerd wordt in stressvolle situaties of als je bang bent.
Beloningssysteem van het brein: Hoe maakt dopamine je gelukkig?
Dopamine staat vooral bekend als een geluksstof. Hij geeft je een gevoel van plezier en motiveert je om iets te blijven doen omdat je dat positieve gevoel ervaart.
Dit komt doordat dopamine een belangrijk onderdeel is van het beloningssysteem van de hersenen.
Vanuit evolutionair oogpunt is dit systeem bedoeld om je te belonen als je dingen doet die nodig zijn om te overleven – dus als je eet, drinkt, je voortplant of concurreert om te overleven.
Door een complexe interactie tussen dopamine, oxytocine en endorfine in het beloningssysteem bereik je daarom een toestand van geluk als je deze dingen doet.
Mensen willen dit geluksgevoel ervaren, dus vertonen we gedrag dat dopamine in ons beloningssysteem activeert en vrijgeeft.
En dit is precies waarom junkfood, suiker, drugs en likes op social media verslavend zijn. Het zijn allemaal triggers die veel dopamine in de hersenen activeren en vrijmaken. Als je dat gelukkige gevoel ervaart, is het heel natuurlijk om te proberen het opnieuw te bereiken door de handeling te herhalen die aanleiding gaf tot het gevoel.
Symptomen: Te veel of te weinig dopamine
Tot welke ziekten kan een onevenwichtig dopamineniveau leiden?
Als het dopamineniveau van de hersenen niet in balans is, kan dat leiden tot verschillende ziekten, zoals parkinson, schizofrenie en depressie, maar ook tot concentratieproblemen en verslaving.
Hier lees je hoe een onevenwichtig dopamineniveau belang kan hebben voor verschillende ziekten.
Depressie
Zoals bij veel andere psychische stoornissen wordt depressie door verschillende factoren veroorzaakt. Deskundigen zijn het er echter over eens dat het gehalte van de neurotransmitters dopamine en serotonine te maken heeft met depressie.
Enkele van de belangrijkste symptomen van depressie zijn: gebrek aan motivatie, een gevoel van hulpeloosheid en weinig belangstelling voor dingen die je normaal gesproken interesseren.
Experts denken dat deze symptomen het gevolg kunnen zijn van slecht werkende dopamineprocessen, en dat dit onder andere kan ontstaan door langdurige pijn, stress of trauma.
De ziekte van Parkinson
Parkinson is een van de meest ingrijpende, complexe en chronische aandoeningen en tast het zenuwstelsel aan.
De ziekte veroorzaakt problemen met de beweging en wordt alleen maar erger.
Een van de belangrijkste oorzaken van parkinson is de geleidelijke vernietiging van zenuwcellen in de substantia nigra in de hersenen, die steeds minder dopamine afgeven.
Het gebrek aan dopamine verklaart de motorische symptomen van parkinson. Doordat dopamine een essentiële neurotransmitter is, wordt het moeilijker om bewegingen te beheersen als het dopamineniveau daalt.
De belangrijkste motorische symptomen van parkinson zijn:
- Trillende handen, kaak en benen
- Stijfheid
- Moeite met coördinatie en snelle bewegingen
- Onbedoelde en oncontroleerbare bewegingen
- Verzwakt evenwicht
Er kunnen ook niet-motorische symptomen zijn bij parkinson, doordat er ook een verminderde productie is van de neurotransmitters serotonine, noradrenaline, acetylcholine en andere essentiële zenuwcellen.
Niet-motorische symptomen verschillen sterk per persoon, maar kunnen zich manifesteren als geheugenproblemen, depressie, slaapproblemen, vermoeidheid en andere mentale veranderingen die emoties, stemming en gedachten kunnen beïnvloeden.
Het is niet bekend waardoor zenuwcellen verzwakt raken bij parkinson.
ADHD
ADHD is een aangeboren ontwikkelingsstoornis die in de kindertijd opspeelt en kan voortduren tot in de volwassenheid. De symptomen van ADHD zijn hyperactiviteit, impulsiviteit en concentratieproblemen.
ADHD ontstaat door een laag dopamineniveau, dat leidt tot een verminderd vermogen om dopamine en noradrenaline door de hersenen te transporteren. Het wordt dus veroorzaakt door een biologische stoornis.
Schizofrenie
Schizofrenie wordt veroorzaakt door een combinatie van biologische, psychologische en sociale factoren.
Mogelijk speelt dopamine een rol bij het ontstaan van de stoornis. De hypothese is dat schizofrenie wordt veroorzaakt door overgevoeligheid of te veel dopamine in het voorste deel van de frontale kwab van de hersenen, de prefrontale cortex. Antipsychotica nemen veel klachten weg door een groot deel van de dopamineactiviteit in de hersenen te blokkeren.
Hoe kun je je dopamineniveau bepalen?
Er is geen methode om de exacte hoeveelheid dopamine in de hersenen te meten.
Het is wel mogelijk om het niveau van neurotransmitters, en dus van dopamine, in het bloed te meten, maar dit laat niet het niveau van dopamine in het zenuwstelsel zien.
Een onderzoeksteam heeft echter ontdekt dat het mogelijk is de dichtheid te meten van de dopaminetransporter (DAT), een eiwit dat positief gecorreleerd is met zenuwcellen die dopamine gebruiken. Dus als de dichtheid van DAT toeneemt, voorspelt dat een toename van de hoeveelheid dopamine.
De meting wordt gedaan door een radioactief materiaal in te spuiten dat zich bindt aan DAT en dat een camera kan meten. De methode wordt echter nog niet gebruikt buiten het laboratorium.
De meeste zenuwcellen hebben dezelfde structuur. Het axon is het deel van de zenuwcel dat andere cellen beïnvloedt met signalen, en de dendriet is het deel dat dopamine of andere impulsen ontvangt. Dopamine wordt vervoerd in blaasjes, die de dopamine vrijgeven aan de synaptische spleet. Wanneer dopamine in de synaps vrijkomt, bindt ze zich aan receptoren of wordt ze ‘opgeruimd’ door DAT.
Wat is DAT?
DAT, dopaminetransporter, is een neurotransmittertransporter die signaalstoffen in de synaps verwijdert nadat ze gebruikt zijn.
Als er dopamine vrijkomt tussen zenuwcellen, bijvoorbeeld als we iets doen waar we blij van worden, moet de stof ook weer uit de synaps worden ‘gestofzuigd’.
De synaps is een kleine ruimte tussen twee zenuwcellen of neuronen waar zenuwen informatie met elkaar uitwisselen. De rol van DAT is het verwijderen van dopamine uit de synapsspleet, zodat de neurotransmitter terug naar de zenuw kan en opnieuw gebruikt kan worden.
Als DAT niet werkt, kan dit leiden tot een tekort aan dopamine, waardoor je bijvoorbeeld niet meer dezelfde vreugde ervaart.
DAT kan ook geblokkeerd worden, bijvoorbeeld door cocaïne. Hierbij zorgt de blokkade ervoor dat de hoeveelheid dopamine in de synaps toeneemt.
Wat is de rol van dopamine in relatie tot drugs?
Cocaïne, ecstasy en amfetamine werken allemaal door het activeren en vrijmaken van dopamine in de hersenen.
Deze drugs zijn zeer verslavend omdat ze grote schommelingen in emoties en stemming veroorzaken. Als je ze inneemt, kom je in een staat van geluk en euforie, maar er volgt een diepe depressie zodra de drugs uit je systeem zijn. Het effect van de drugs is van korte duur, waardoor de gebruiker vaak een drang voelt om ze weer te nemen.
Veel middelen zoals cocaïne, amfetaminen, morfine, heroïne, nicotine en alcohol zijn verslavend doordat ze het dopamineniveau van de hersenen direct of indirect beïnvloeden.
Bij gebruik van deze middelen worden de hersenen zelf, het dopaminesysteem en de mechanismen voor geluk en beloning flink verstoord. Het gevoel van euforie, geluk en beloning zal na verloop van tijd afnemen, en sterker naarmate de verslaving langer duurt.
Dan zijn er meer drugs nodig om hetzelfde effect te bereiken, en uiteindelijk zullen ze alleen worden ingenomen tegen de ontwenningsverschijnselen.
Een onderzoek uit 2017 toont aan dat een drugsverslaving het dopamineniveau kan beïnvloeden. Hierbij bleek dat regelmatig gebruik van stimulerende middelen, waaronder drugs, de activering van dopamine en het vermogen van deze neurotransmitter beïnvloedt. Het onderzoek zag een significante afname van dopaminereceptoren en dus van de afgifte van dopamine bij drugsverslaafden. Een van de gevolgen van deze afname is dat het moeilijker wordt om de positieve effecten van dopamine te ervaren, waardoor er meer drugs nodig zijn om high te worden.
Kun je je dopamineniveau op natuurlijke wijze verhogen?
Je kunt je dopamineniveau op natuurlijke wijze verhogen. Dopamine is belangrijk voor je stemming, beweging, geheugen en motivatie – en gelukkig is je niveau vaak vanzelf al in balans.
Maar als je het dopamineniveau in je hersenen bewust wilt stimuleren, dan kun je dat op natuurlijke wijze doen met een paar veranderingen in je dieet en levensstijl.
1. Eet voedsel met tyrosine
Het aminozuur tyrosine is het voorstadium en een essentiële bouwsteen van de neurotransmitter dopamine. Tyrosine kun je binnenkrijgen via voeding, en de stof kan ook de hoeveelheid dopamine in de hersenen verhogen.
Studies tonen aan dat diëten rijk aan tyrosine het geheugen en de mentale prestaties kunnen verbeteren.
Voedingsmiddelen met veel tyrosine:
- Kip en ander gevogelte
- Zuivelproducten (kaas, eieren, melk)
- Avocado
- Pompoenpitten en sesamzaad
- Soja en peulvruchten
Omgekeerd blijkt uit een studie dat je dopamineniveau daalt als je geen tyrosine uit voedsel haalt.
2. Beweeg geregeld
Je weet vast dat lichaamsbeweging je endorfine- en dopamineniveau kan verhogen, waardoor je je beter voelt.
Na 10 minuten sporten is je humeur al beter, maar voor een flink effect heb je minstens 20 minuten lichaamsbeweging nodig.
De effecten zijn waarschijnlijk niet alleen het gevolg van veranderingen in het dopamineniveau. Uit een proef met ratten blijkt dat sporten de afgifte van dopamine kan verhogen en de hoeveelheid dopaminereceptoren in het beloningscentrum van de hersenen kan vergroten.
Verschillende onderzoeken tonen aan dat de beweging en motorische controle bij mensen met parkinson erop vooruitgaan als ze meerdere keren per week sporten, wat er opnieuw op duidt dat sporten een gunstig effect heeft op dopamine.
3. Luister naar muziek
Word jij ook zo blij als je je favoriete liedje hoort? Daar is een goede reden voor.
Verschillende hersenonderzoeken toen aan dat je door te luisteren naar muziek je activiteit in het beloningscentrum van je hersenen vergroot, dat ook rijk is aan dopamine.
Ander onderzoek toont eveneens aan dat muziek de fijne motorische controle bij parkinsonpatiënten kan helpen verbeteren.
4. Neem genoeg slaap
Als dopamine in de hersenen vrijkomt, geeft dat een wakker en fris gevoel. ’s Morgens, als we moeten opstaan, komt er dan ook meer dopamine vrij dan ’s avonds, als het tijd is om te slapen.
Maar te weinig slaap verstoort dit natuurlijke proces.
Als je een slapeloze nacht hebt gehad, herken je waarschijnlijk dat ietwat vreemde gevoel in je lichaam en hoofd. Je zult je natuurlijk moe voelen, maar het is misschien ook lastig om je te concentreren en je bewegingen te coördineren.
En dat is niet zo gek. Het gebrek aan slaap vermindert namelijk de beschikbaarheid van dopaminereceptoren, en dus de afgifte van dopamine, aanzienlijk.
Dus als je evenwichtige dopamineniveaus, hoge concentratieniveaus en controle over je bewegingen wilt, is slaap je trouwe metgezel.