Artsen verklaren zweetlucht de oorlog

De zogeheten zweettransplantatie is een van de methoden om zweetklachten te behandelen.

Naast dat de geur bestreden kan worden met goede bacteriën, kan de hoeveelheid zweet worden beperkt met Botox of microgolven.

En in 2016 ontdekten Chinese onderzoekers een gen dat mogelijk de zweetsluizen openzet en de sleutel kan zijn tot effectieve behandelingen van zweet.

Twee soorten zweetklieren

We hebben 2-4 miljoen zweetklieren van twee typen.

De exocriene zweetklieren zitten overal op het lichaam, maar vooral op de handen en voeten. De apocriene (rood) zitten onder meer rond de geslachtsorganen, tepels en anus en onder de armen.

Verdampt zweet koelt lichaam af

Zweten is essentieel. Het is de belangrijkste manier om onze lichaamstemperatuur te reguleren.

Als op een zomerse dag de zon brandt of je tot het gaatje gaat in de sportschool, raakt je lichaam verhit en gaat het zweet produceren.

Het zweet op de huid wordt door je lichaam verwarmd, waardoor het verdampt. Daarbij neemt het zweet warmte mee de lucht in en koelt je lijf af.

Als je het zweet wegveegt of als het van je lichaam druipt, verdampt het niet en is er geen koelend effect.

Het resultaat is dat je lichaam nog meer zweet gaat produceren om de lichaamstemperatuur laag te houden.

De productie van zweet wordt onder meer gecontroleerd door de hypothalamus, een gebiedje onder in de hersenen.

Het gebied fungeert als een soort thermostaat die de temperatuur meet van het bloed dat door de hersenen gaat.

Als de temperatuur te hoog is, stuurt de hypothalamus zenuwsignalen naar de twee tot vier miljoen zweetklieren die over vrijwel het gehele lichaam in de huid zitten.

Ze ontbreken alleen in de lippen, de voorhuid, de eikel, de kleine schaamlippen en de clitoris.

De zenuwsignalen vertellen de zweetklieren dat ze zweet moeten gaan aanmaken.

Een verhoogde lichaamstemperatuur is echter niet het enige waardoor we gaan zweten.

Bij stress, angst, nervositeit, pijn en andere sterke, negatieve gevoelens worden de zweetklieren geactiveerd door een ander deel van de hersenen: het limbisch systeem.

In de volksmond hebben we het dan over ‘angstzweet’. Bijna iedereen heeft wel eens klamme handen gehad in een moeilijke of stressvolle situatie, zoals een eerste date.

De oorzaak is omstreden, maar ietwat vochtige handpalmen dienen mogelijk om meer grip te geven.

En dat kan evolutionair een voordeel zijn geweest in situaties waarin onze voorouders op wild joegen of steile rotsen beklommen.

Bij te veel zweet werkt het effect echter averechts.

Leugendetectoren meten zweet

Emotioneel zweten gaat automatisch en kan niet bewust worden aangestuurd. Dat feit buit de politie in bijvoorbeeld de VS uit.

Ze gebruikt af en toe leugendetectoren, die onder andere meten hoezeer een verdachte zweet op zijn handpalmen en vingertoppen.

Een leugenachtig antwoord op een vraag als: ‘Heb je je vriendin doodgeschoten?’ lokt onvermijdelijk een stressreactie uit, met als gevolg dat het zweet de verdachte uitbreekt.

In principe is de leugendetector zeer betrouwbaar, omdat liegen zonder te gaan zweten bijna onmogelijk is.

Maar het zweet kan ook worden veroorzaakt door de angst onschuldig te worden veroordeeld.

Hardloper zweette 3 liter per uur

Veel mensen kennen het probleem van een nare zweetlucht en natte plekken onder de armen.

Uit onderzoek blijkt dat meer dan 20 procent van ons zijn eigen okselzweet een probleem vindt.

De meeste mensen kunnen de hinder binnen de perken houden met deodorant, maar bij sommigen helpt zelfs de effectiefste deodorant niet.

Er zijn ook mensen die extreem veel zweten – niet alleen onder hun armen maar ook op hun handen of voorhoofd – en zich een paar keer per dag moeten omkleden.

Bij zo’n 3 procent van de bevolking, oftewel ruim 500.000 Nederlanders, is het probleem zo ernstig dat de arts de diagnose hyperhidrosis stelt: overmatige zweetproductie.

Deze mensen scheiden vier tot vijf keer zo veel zweet af als normaal.

Gewoonlijk verliest een mens in 24 uur 0,5 tot 2 liter zweet, maar bij grote inspanning en een hoge temperatuur kunnen we die hoeveelheid al in een uur kwijtraken.

De marathonloper Alberto Salazar uit de Verenigde Staten is de officieuze wereldrecordhouder zweten.

In de aanloop naar de Spelen van 1984 trainde hij in een klimaatkamer om zich voor te bereiden op de verwachte hitte op de dag van de wedstrijd.

Tijdens de training werd een zweetproductie van 3,06 liter per uur gemeten, en tijdens de loop zelf produceerde Salazar 5,43 kilo zweet, ofwel 8,1 procent van zijn lichaamsgewicht.

Bij mensen met hyperhidrosis scheiden de zweetklieren zonder natuurlijke oorzaak veel meer zweet af dan normaal.

Dat kan erg vervelend zijn, omdat de voortdurend natte huid kan leiden tot uitdroging en chronische infecties.

Ook schamen patiënten zich ervoor dat ze steeds hun handen af moeten drogen en schone kleren moeten aantrekken.

Het probleem versterkt zichzelf ook nog eens, want als je gestrest raakt omdat je veel zweet, leidt dat tot zenuwsignalen vanuit de hersenen waardoor je nog meer gaat zweten.

Dat kan een vicieuze cirkel veroorzaken en iemand somber en sociaal geremd maken. De oorzaak van de aandoening, die met name meisjes treft, is niet precies bekend.

De kwaal ontstaat gewoonlijk bij kleine kinderen, maar wordt in de puberteit erger en kan het hele leven aanhouden.

Sommige onderzoekers vermoeden dat een fout in het zenuwstelsel de zweetklieren overactief maakt, andere denken eerder aan een onbalans in de hormoonproductie. In 2016 ontdekten Chinese onderzoekers een gen dat mogelijk de boosdoener is.

Het was al bekend dat hyperhidrosis in zekere mate erfelijk is. Als de aandoening in je familie zit, stijgt het risico dat je er zelf ook last van krijgt van 3 tot wel 50 procent.

Yuan-Rong Tu en zijn collega’s van de Fujian Medical University in Fuzhou, China hadden het vermoeden dat het gen AQP5, dat een waterkanaal vormt in het membraan van zweet producerende cellen, erbij betrokken was.

Het zweet stroomt letterlijk door dit kanaal naar buiten, en de hypothese was dat mensen met hyperhidrosis meer van zulke waterkanalen maken dan anderen.

De onderzoekers vergeleken het aantal kanalen met de activiteit van het gen AQP5 bij 30 proefpersonen, van wie een aantal hyperhidrosis had. Het bleek dat de theorie klopte.

Bij de hyperhidrosispatiënten die het meest zweetten, was het gen AQP5 drie keer zo actief als bij de gezonde mensen.

Ook hadden de patiënten meer dan twee keer zo veel waterkanalen in hun zweetklieren.

Zenuwgif houdt je oksels droog

Op dit moment bestaan er diverse behandelingen om de hoeveelheid zweet te beperken. Zo hebben zweterige handen en voeten baat bij een voetenbad met een zwakke elektrische stroom.

De theorie luidt dat zo de zoutionen, elektrisch geladen moleculen, van de huid worden vervangen door aluminiumionen, die de zweetproductie remmen. Het effect houdt een paar weken aan.

Voor de handpalmen en oksels worden ook wel Botox-injecties ingezet – bekend van het gebruik tegen rimpels.

Botox is een zenuwgif dat voorkomt dat zenuwsignalen uit de hersenen de zweetklieren activeren.

Het effect houdt maximaal een half jaar aan. Een derde optie is de zweetklieren in de oksels met behulp van microgolven te verhitten en zo te vernietigen.

Stank weg dankzij transplantatie

Of je nu veel of weinig zweet, je kunt ook te maken krijgen met het andere grote nadeel van zweet: de stank. Opvallend genoeg is zweet van zichzelf geurloos.

Er moet aan twee voorwaarden worden voldaan om de karakteristieke lucht op te wekken. In de eerste plaats moet het zweet afkomstig zijn uit de zogeheten apocriene zweetklieren, die met name onder je armen en tussen je benen zitten.

Deze scheiden een type zweet af dat behalve het gebruikelijke zout ook organische moleculen bevat, zoals melkzuur en ureum.

En ten tweede moeten deze stoffen worden afgebroken door bacteriën en worden omgezet in stinkende afvalstoffen.

Het is niet bekend waarom we in ons kruis en onze oksels een speciaal type zweet aanmaken, maar waarschijnlijk is het een overblijfsel uit ons verleden, toen geur een belangrijk seksueel signaal was.

De samenstelling van de bacteriën onder de armen verschilt van mens tot mens.

Van de bacteriën die graag in onze oksels zitten, zijn Staphylococcus, Corynebacterium en Anaero­coccus de voornaamste veroorzakers van zweetlucht.

Elk van deze bacteriën heeft zijn eigen geur, en hoe groter hun aandeel is, hoe erger het zweet stinkt.

De Belgische arts Chris Callewaert van de University of California, San Diego in de VS, ontdekte in 2013 dat de bacterieflora in de oksels van negen proefpersonen sterk verschilde en dat de combinatie van de drie stinkende typen bacteriën wisselde.

Dat bracht hem op het idee voor een experiment dat in 2016 werd gepubliceerd.

Als proefpersonen koos Callewaert 18 tweetallen van naaste verwanten, van wie de een last had van stinkend zweet en de ander neutraler rook.

Hij schraapte wat van de bacterieflora uit de oksels van de frisser ruikende personen en smeerde dat in de oksels van hun stinkende familieleden.

Een panel van geurexperts met een bijzonder goede neus moest regelmatig de oksels van de proefpersonen ruiken.

De resultaten waren overtuigend. Bij 16 van de 18 duo’s verbeterde de zweetgeur binnen een paar dagen aanzienlijk.

Het effect hield minstens drie maanden aan, en bij ruim de helft van de proefpersonen zelfs meer dan een jaar.

Voordat je je onmiddellijk gaat insmeren met het zweet van iemand anders, kun je ook even een wattenstaafje in je oor steken en kijken wat eruit komt.

Als je oorsmeer hard en droog is, hoef je je waarschijnlijk helemaal geen zorgen te maken over de geur van je oksels.

Dan heb je namelijk een versie van het gen ABCC11 dat niet alleen dit type oorsmeer maakt, maar er ook voor zorgt dat het zweet uit de apocriene zweetklieren een lage concentratie heeft van de stoffen die worden omgezet in stinkende moleculen.

Deze genetische variant komt veel voor in Azië, waar minder problemen met zweetlucht zijn dan in het westen.

Bij ons is het oorsmeer doorgaans zacht en vochtig, en dat wordt in verband gebracht met zweterige oksels.