Je denkt met je hart

Dat beeld van hersenen en hart begint nu weer te kantelen. Want nieuw onderzoek laat zien dat de samentrekkingen van het hart veel meer doen dan zuurstof en voeding door het lichaam sturen. Het hart trekt zich doorgaans 60 tot 90 keer per minuut samen.

Daarbij wordt het bloed eerst van de twee boezems naar de twee kamers van het hart gepompt. Daarna perst de rechter kamer het bloed door naar de longen en stuurt de linker kamer het naar het hele lichaam.

Dit is het werk van spiercellen, en in feite is het hart één grote autonome spier.

We wisten al dat het hart voor het merendeel zijn eigen ritme bepaalt, maar ook dat de hersenen indien nodig via zenuwverbindingen invloed kunnen hebben op de hartslag. Sinds enkele decennia zijn onderzoekers echter gaan inzien dat die communicatie ook de andere kant op gaat.

Uit een aantal onderzoeken blijkt dat het hart in een waaier aan activiteiten van de hersenen kan ingrijpen. Op die manier is het hart mede van invloed op de vorming van je gedachten en je gedrag.

Hormoon kalmeert je

Het hart manipuleert de hersenen via een aantal communicatiekanalen. Een ervan is het hormoon atriaal natriuretisch peptide (ANP), dat door cellen in de rechter boezem wordt vrijgegeven.

Het primaire doel van ANP is de bloeddruk te verlagen, en het hart regelt continu de juiste hoeveelheid ervan, zodat de bloeddruk op peil blijft. ANP heeft op veel organen invloed en dringt onder andere diep door in de hersenen.

Het remt signalen naar de gebieden in de hersenen die je dorstgevoel aansturen, waardoor je minder behoefte hebt aan vocht. Zo verlaagt het hart het vochtniveau van je lichaam en daarmee je bloeddruk.

Het hormoon remt ook het sympathische zenuwstelsel, dat je lichaam bij gevaar in een staat van alarm brengt. Het zenuwstelsel kan bijvoorbeeld je hartslag verhogen of adrenaline vrijgeven uit de bijnieren, wat je lichaam klaarmaakt om te vechten of te vluchten. ANP remt dit proces, waardoor je kalmer wordt en minder geneigd om angst te voelen, wat tegelijk de bloeddruk laag houdt.

Zo heeft je hart invloed op de manier waarop je reageert als je leven in gevaar is. Ook duidt onderzoek van de universiteit van Kyushu in Japan erop dat ANP de aanmaak van het stresshormoon cortisol kan verlagen.

Een grote hoeveelheid cortisol in het bloed kan op termijn schadelijk zijn voor stam- en zenuwcellen in de hersenen, en de kans op psychische aandoeningen zoals angst en depressie verhogen. Het hart draagt dus bij aan je mentale gezondheid.

Vanwege de positieve werking van ANP ligt de vraag voor de hand of het bruikbaar is als medicijn, bijvoorbeeld voor mensen met een hoge bloeddruk.

Dat is nog niet zo eenvoudig, want in grote hoeveelheden kan het hormoon meerdere organen schaden, ook het hart. Toch hopen de onderzoekers op korte termijn een oplossing te vinden om de positieve effecten van de stof te kunnen inzetten tegen hart- en vaatziekten.

Hartslag verlicht pijn

Het hart heeft nog meer werktuigen dan ANP om de hersenen te beïnvloeden. Een daarvan verhoogt de pijngrens. In een experiment van Britse onderzoekers werden proefpersonen via elektrische stimulatie van zenuwen in het been blootgesteld aan pijn.

Tegelijk maten elektroden de pijnreflex in de vierhoofdige dijspier en volgde een bloeddrukmeter de bloeddruk en de hartslag. De resultaten lieten duidelijk zien dat de proefpersonen minder pijn voelden als de zenuwen werden geactiveerd op het moment dat het hart zich samentrok.

De verlaagde pijnervaring bleek verband te houden met de kortstondige verwijding van de bloedvaten als het hart zich samentrekt en bloed het lichaam in pompt. Daarom denken de onderzoekers dat de drukmeters van de bloedvaten zelf, baroreceptoren, de verbinding vormen tussen het pijncentrum in de hersenen en het hart.

Baroreceptoren zijn zenuwcellen die in direct contact staan met de bloedvaten en worden geactiveerd als deze op het ritme van het hart wijder worden. Deze activering leidt tot signalen naar de hersenen, die voor korte tijd je pijngrens verhogen.

Andere experimenten laten zien dat de verlaagde pijnervaring chronisch kan worden. Onderzoekers die ratten met een genetisch bepaalde hoge bloeddruk bestudeerden, ontdekten dat de ratten beter tegen pijn konden dan ratten met een normale bloeddruk.

Waarschijnlijk komt dat doordat de baroreceptoren overactief worden door de verhoogde bloeddruk. Hetzelfde lijkt te gelden voor mensen met een hoge bloeddruk.

Als de bloeddruk lang te hoog is, kan het systeem echter overbelast raken. De baroreceptoren raken dan hun gevoeligheid kwijt en worden minder actief, doordat ze overgestimuleerd worden. Meerdere onderzoeken wijzen uit dat dit kan leiden tot chronische pijn.

Stabiel ritme dempt zintuigen

Het verband tussen hartslag en pijnervaring klinkt je misschien vreemd in de oren, maar de onderzoekers hebben er een goede verklaring voor.

De organen sturen constant signalen naar de hersenen met als doel om hun eigen activiteit te maskeren. Dat zorgt ervoor dat je bewustzijn zich niet continu hoeft te verhouden tot wat er in je lichaam gebeurt.

Door de pijngrens tijdens de hartslag te verhogen, helpt het hart je om het constante kloppen te negeren, zodat je je kunt concentreren op prikkels van buiten.

De hartslag heeft waarschijnlijk niet alleen invloed op de pijnbeleving, maar ook op je zintuigen in het algemeen. In 2020 gaven hersenwetenschappers van het Duitse Max-Planck-Institut für Kognitionsund Neurowissenschaften proefpersonen zeer milde, niet-pijnlijke stroomstootjes, terwijl ze de hersen- en de hartactiviteit maten.

Daaruit bleek dat de hersenen de schokken deels negeerden als die werden gegeven op het moment dat het hart zich samentrok. Bepaalde hersensignalen, die gewoonlijk het bewustzijn van zintuiglijke indrukken vergroten, werden tijdens het samentrekken van het hart onderdrukt.

De zintuigindrukken werden het meest geblokkeerd als het hartritme stabiel was en de hartslagen met vaste tussenpozen optraden.

Dat duidt erop dat je lichaam zintuigen beter kan onderdrukken als de hersenen de volgende hartslag kunnen voorspellen. Het gevoel van de elektrische schokjes werd nog verder gedempt als de proefpersonen zich intussen concentreerden op wat er zich in hun lichaam afspeelde.

Sterk signaal, sterke emoties

Als je je focust op je eigen hartslag, worden er hersengebieden actief die betrokken zijn bij de verwerking van zintuigindrukken én bij het vormen van gevoelens.

Duitse onderzoekers testten in hoeverre proefpersonen hun eigen hartslag konden voelen. Daarna moesten de proefpersonen naar foto’s kijken die prettige, neutrale of onprettige gevoelens opriepen.

Metingen van de hersenactiviteit van de proefpersonen wezen uit dat degenen die hun hartslag goed konden voelen, ook sterker op de foto’s reageerden. Dat komt vermoedelijk doordat ze een sterker signaal van het hart krijgen als dit zich samentrekt.

Dus hoewel het hart pijn verlicht en de zintuigen maskeert, kan het je ook beter in contact brengen met je gevoelens. En dat beïnvloedt ook nog eens je vermogen om emoties van anderen te begrijpen.

Want de hersennetwerken die je eigen gevoelens verwerken, zijn grotendeels dezelfde als die welke je helpen andermans gevoelens te interpreteren.

Zo blijkt uit experimenten dat je heviger reageert als je iemand ziet die bang of ontzet is op het moment dat het hart zich samentrekt, dan als het ontspant.

Gevoelig hart kan je bang maken

Het hart heeft, net als de andere organen, veel invloed op de hersenactiviteit, en dat samenspel is extreem belangrijk. Zo geeft de buik de hersenen een seintje als je maag leeg is en dwingt een volle blaas je een wc op te zoeken.

Het kan tot grote problemen leiden als de verbinding tussen de organen en de hersenen slecht is. Dat zie je onder meer bij sommige mensen met autisme. Zij voelen de signalen van hun lichaam pas als die zeer krachtig zijn.

Dat kan ertoe leiden dat ze geen irritatie voelen totdat ze opeens in woede uitbarsten, of dat ze een been breken zonder pijn te voelen.

Omgekeerd kan een uitzonderlijk sterke connectie tussen organen en hersenen ook lastig zijn. Uit onderzoek kwam bijvoorbeeld naar voren dat mensen die er erg goed in zijn om hun eigen hartslag te voelen vaak angstiger zijn dan gemiddeld.

Je hart breekt door verdriet

De wetenschap heeft nog veel te leren over het complexe samenspel tussen hart en hersenen, maar wat wel duidelijk is, is dat de twee organen in veel opzichten als een eenheid fungeren.

Het kan daarom heel goed zijn dat je hart wel degelijk een rol speelt als je verliefd wordt. De invloed tussen het hart en je emoties kan ook nog andersom verlopen, in die zin dat je emoties je hart fysiek beïnvloeden.

Een groot verdriet, zoals na een sterfgeval of scheiding, kan bijvoorbeeld leiden tot de hartaandoening stress cardiomyopathie of het gebrokenhartsyndroom.

De aandoening gaat gepaard met pijn op de borst en ademhalingsmoeilijkheden en ontstaat doordat bij verdriet heel veel adrenaline en andere stoffen vrijkomen, wat de bloedvaten en spieren van het hart beschadigt.

Gelukkig herstellen de meeste patiënten na een paar weken. Net als in veel liefdesverhalen blijkt namelijk dat tijd het beste medicijn is tegen een gebroken hart.

Door de ontdekking van de wederzijdse koppeling tussen hart en hersenen wordt het oude beeld van het hart als de zetel van de emoties enigszins hersteld. Maar het hart is niet de enige zetel van de gevoelens.

Ook je darmen kunnen bijvoorbeeld invloed hebben op somberheid, blijdschap en je relatie met anderen.

De darmen manipuleren je gedachten via zenuwverbindingen en hormonen, en mogelijk ook via darmbacteriën die naar de hersenen gaan. Vanaf nu moeten het hart en de darmen dus een vaste plek krijgen in liefdesverhalen.