- Een dalend geboortecijfer is veruit het grootste gevaar voor de beschaving, en de wereld staat voor een onderbevolkingscrisis, zegt Elon Musk op Twitter.
- De uitspraak wekt verbazing, want uit een nieuw rapport van de VN blijkt dat de wereldbevolking nog steeds groeit.
- Volgens wetenschappers is er dan ook geen onderbevolkingscrisis, zoals Elon Musk zegt. Onze planeet dreigt juist overbevolkt te raken.
- Hij heeft wel gelijk dat het geboortecijfer daalt, en dat kan in de toekomst problemen geven.
Een dalend geboortecijfer is veruit het grootste gevaar voor de beschaving.
Dat zegt Elon Musk, CEO van producent van elektrische auto’s Tesla en ruimtevaartbedrijf SpaceX, op Twitter.
De tweet komt kort nadat bekend werd dat de multimiljardair vorig jaar een tweeling kreeg met een medewerkster.
‘Ik draag mijn steentje bij in de onderbevolkingscrisis,’ schrijft Elon Musk in de tweet.
Diverse mensen verbazen zich over zijn stellige conclusie, want uit prognoses blijkt dat de wereldbevolking juist groeit. Een paar dagen geleden verscheen er een rapport van de VN waarin geschat wordt dat dit tot minstens 2100 het geval zal zijn.
Er is daarom reden tot bezorgdheid over de mondiale schaarste van hulpbronnen en de invloed van de bevolkingsgroei op het klimaat, zeggen onderzoekers tegen het Deense medium TjekDet. Ze zijn het oneens met Musk dat we met een onderbevolkingscrisis te maken hebben.
Toch heeft hij een punt. Want terwijl de levensverwachting overal ter wereld stijgt, worden er vooral in de westerse wereld minder kinderen geboren. En dat kan op termijn problemen opleveren.
Meer ouderen, minder jongeren
Het mondiale geboortecijfer daalt al enige tijd. Volgens het VN-rapport kregen vrouwen in 1950 gemiddeld vijf kinderen en in 2021 2,3 kinderen. In 2050 zal het cijfer op 2,1 liggen.
Vooral in de westerse wereld worden weinig kinderen geboren. In 2021 werden er in Europa en Noord-Amerika slechts 1,5 kinderen per vrouw geboren – in Nederland was dit cijfer 1,54 in 2020. De Afrikaanse landen hebben samen het hoogste geboortecijfer ter wereld met 4,27 kinderen per vrouw, maar ook hier daalt het cijfer.
Die daling komt doordat veel mensen er actief voor kiezen om minder kinderen te krijgen dan vroeger. Maar het is ook moeilijker geworden om kinderen te krijgen, zegt Rune Lindahl-Jacobsen, hoogleraar demografie aan het instituut voor gezondheidsonderzoek van de universiteit van Zuid-Denemarken.
‘Een op de vijf stellen heeft moeite om zwanger te worden. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het milieu waarin veel mensen leven. We zijn omringd door allerlei schadelijke stoffen, zoals ftalaten, die hormoonverstorend werken en de vruchtbaarheid beïnvloeden,’ zegt hij.
‘Momenteel zitten alle hoge- en middeninkomenslanden onder het vervangingsniveau van 2,1 – wat betekent dat elke vrouw 2,1 kinderen moet krijgen om de bevolking gelijk te houden,’ zegt hij.
Het dalende geboortecijfer is op zichzelf geen probleem, ware het niet dat de wereldbevolking ook vergrijst, zegt Flemming Konradsen, hoogleraar mondiale milieugezondheid aan het instituut voor volksgezondheid van de universiteit van Kopenhagen.
‘Wereldwijd is de levensverwachting van degenen die nu geboren worden gemiddeld 72,6 jaar, tegen 64,2 jaar in 1990. In veel landen betekent een daling van het aantal geboorten in combinatie met een stijgende levensverwachting dat het percentage werkenden daalt, waardoor er minder mensen overblijven om het groeiende aantal ouderen te verzorgen. Mogelijk bedoelt Elon Musk dat, als hij het over een crisis heeft.’
Het is echter onjuist om de scheefgroei in de bevolkingssamenstelling in vooral de westerse landen gelijk te stellen aan een wereldwijde onderbevolkingscrisis, aldus Torben M. Andersen. Hij is hoogleraar economie aan de Deense universiteit van Aarhus en onderzoekt onder meer welvaartsmodellen en demografie.
‘Daarin kan ik Elon Musk niet goed volgen. Op mondiaal niveau laten alle prognoses zien dat de wereldbevolking zal toenemen. En dan moet je kijken naar het hulpbronnenvraagstuk. Dus: hoeveel burgers zijn er ten opzichte van de hulpbronnen die nodig zijn om hen te onderhouden,’ zegt hij.
‘In dat licht valt niet te ontkennen dat we op overbevolking afstevenen.’
Oplossingen zijn er
Alle drie de onderzoekers wijzen erop dat de demografische problemen van meer ouderen en minder jongeren kunnen worden opgelost door bijvoorbeeld de pensioenleeftijd en de belastingen te verhogen, zodat mensen langer op de arbeidsmarkt blijven en er meer geld is om de ouderen te ondersteunen.
‘Maar dan moeten mensen wel bereid zijn om langer te werken, meer te sparen voor hun pensioen, minder dienstverlening te ontvangen of mensen te verwelkomen uit landen waar nog een geboorteoverschot is,’ zegt Konradsen.
‘Het is niet per se populair of politiek eenvoudig, maar het kan wel,’ meent Andersen.
‘Het valt niet te ontkennen dat we op overbevolking afstevenen.’ Torben M. Andersen, hoogleraar economie aan de universiteit van Aarhus
Het wordt nog lastiger om de wereldwijde problemen van de bevolkingsgroei op te lossen.
‘De mondiale problemen met betrekking tot hulpbronnen en vervuiling zijn moeilijker aan te pakken, omdat daarvoor ook mondiale overeenstemming nodig is,’ zegt Andersen.
‘En aan de discussies over het klimaat zie je hoeveel tijd er zit tussen het erkennen van een probleem en daadwerkelijke, gecoördineerde actie.’
Verschillen in gebruik van hulpbronnen
Het probleem van de hulpbronnen wordt nog groter als we lageinkomenslanden dezelfde levensstandaard willen gunnen als de onze, aldus Konradsen.
‘Hier in het Westen gebruiken we per persoon veel meer hulpbronnen dan mensen op veel plekken in Afrika bijvoorbeeld. Je zou dus kunnen zeggen dat het een groter probleem is als er veel Denen zijn dan als er veel mensen in, zeg, Mali wonen, omdat ze daar minder hulpbronnen gebruiken dan wij,’ zegt hij.
Daarom is Musks bewering dat de wereld op weg is naar onderbevolking simplistisch. Maar omgekeerd is het ook simplistisch om te zeggen dat de aarde óverbevolkt is, meent Lindahl-Jacobsen.
‘We hebben al te maken met overbevolking gezien onze manier van leven, bijvoorbeeld op het gebied van energievoorziening. We stoten zo veel CO2 en andere broeikasgassen uit dat dit heeft geleid tot de huidige klimaatproblemen. Dus wat is overbevolking of onderbevolking? Het hangt er helemaal van af hoe we leven.’
TjekDet heeft geprobeerd een reactie te krijgen van Elon Musk, maar dit is niet gelukt.
Dit artikel verscheen eerder op TjekDet.