De 25-jarige Franse ontwerpster Anaïs kan haar ogen bijna niet geloven als ze in december 2012 een YouTube-filmpje ziet met een Amerikaanse actrice die als twee druppels water op haar lijkt. Ze neemt contact op met haar, ene Samantha, die net zo verbaasd is als ze Anaïs ziet.
De twee vrouwen schrijven wat heen en weer op sociale media en komen erachter dat ze veel gemeen hebben. Ze zijn geboren op dezelfde dag in Korea en geadopteerd – de een in de VS en de ander in Frankrijk.
Als ze elkaar kort daarna ontmoeten via een videogesprek, klikt het zo goed dat het lijkt alsof ze zussen zijn. En dat zijn ze ook, blijkt uit een DNA-test. Eeneiige tweelingen zelfs.
De persoonlijkheidstests van de meisjes onderbouwen een theorie die stelt dat ons lot vanaf de geboorte bezegeld is.
Voor wetenschappers vormen eeneiige tweelingen die elkaar pas ontmoeten als ze al een tijd volwassen zijn, een fantastisch uitgangspunt voor onderzoek naar erfelijkheid en omgeving.
Maar ze zijn zeldzaam. Daarom is psycholoog Nancy Segal van de California State University in de VS laaiend enthousiast als ze hoort van de Koreaanse tweelingzussen, die bij de geboorte 25 jaar eerder uit elkaar zijn gehaald.
Segal is een deskundige in de evolutionaire psychologie en gedragsgenetica, en ze regelt dat de twee vrouwen ieder een intelligentietest en een persoonlijkheidstest uitvoeren.
De resultaten verrassen de onderzoeker. Ze onderbouwen een theorie die stelt dat ons lot vanaf de geboorte bezegeld is. Samen met andere onderzoeken laten Segals tests zien dat onze persoonlijkheid wordt bepaald door de genen.
In de embryonale fase ligt al vast wat voor soort persoon we worden. En tussen DNA en persoonlijkheid bevindt zich een zorgvuldig georkestreerd vuurwerk van hormonen en signaalstoffen die ons brein vormen en ons gedrag beheersen.
WELKE CHEMISCHE STOF STUURT JE HERSENEN AAN? LEES HET KADER HIERONDER EN DOE DE TEST VERDEROP
Signaalstoffen en hormonen delen ons in vier typen in
Is je persoonlijkheid gevormd door dopamine of testosteron? Volgens onderzoeker Helen Fisher valt iedereen vooral onder een van vier persoonlijkheidstypen – en je chemie bepaalt waar je bij hoort.
DOE FISHERS TEST VERDEROP IN HET ARTIKEL!
1. Avonturier - Dopamine maakt je nieuwsgierig en energiek
’Avonturiers’ hebben veel activiteit in de zwarte stof van de hersenen dankzij de signaalstof dopamine, een belangrijk deel van het beloningssysteem. Door dopamine ervaar je genot als je iets nieuws doet, iets onderzoekt of een prestatie levert. Avonturiers zijn creatief, spontaan en positief en jagen vaak nieuwe belevenissen na.
2. Bouwer - Serotonine vergroot je verantwoordelijkheidsgevoel
’Bouwers’ worden gedreven door de signaalstof serotonine en hebben een zeer actieve ventrolaterale prefrontale cortex (VLPFC) in de frontaalkwabben. Dat draagt bij aan het welzijn en het gevoel erbij te horen. Mensen van dit type houden van routine en werken systematisch. Ze zijn sociaal maar staan niet altijd open voor andermans handelswijze.
3. Directeur - Testosteron zorgt voor een analytisch en scherp brein
’Directeuren’ hebben actieve occipitale en pariëtale kwabben, die bij beide geslachten tijdens de embryonale fase onder invloed staan van het geslachtshormoon testosteron. Deze mensen zijn analytisch en houden van systemen, computers, wiskunde en muziek. Ze zijn eerlijk en zelfverzekerd, maar luisteren niet altijd even goed naar anderen.
4. Onderhandelaar - Oestrogeen brengt aandacht en medeleven met zich mee
’Onderhandelaars’ worden gedreven door het geslachtshormoon oestrogeen, dat bij embryo’s het taalcentrum en de voorste insulaire cortex beïnvloedt. De laatste is belangrijk voor emoties en empathie, en mensen van dit type zijn zorgzaam en meelevend. Ze zijn open en cijferen zichzelf makkelijk weg. Ook zijn ze goed in het opbouwen van vertrouwelijke relaties.
Persoonlijkheid kent vijf aspecten
Een van Segals tests is de Big Five-test of het vijffactorenmodel: het favoriete hulpmiddel van wetenschappers die onderzoek doen naar persoonlijkheid.
De test onderscheidt daarvoor vijf karaktereigenschappen, en via een vragenlijst kunnen onderzoekers met een cijfer aangeven hoe sterk iedere eigenschap bij een proefpersoon aanwezig is.
De vijf kenmerken zijn bezorgdheid, extraversie, openheid, vriendelijkheid en zorgvuldigheid of plichtsgetrouwheid. De categorieën lopen uiteen en de termen dekken niet helemaal de lading.
Openheid betreft bijvoorbeeld niet gezelligheid – dat valt onder extraversie – maar creativiteit en nieuwsgierigheid. En vriendelijkheid gaat niet uitsluitend over de vraag of je innemend
of stug bent, maar ook over je vermogen om samen te werken.
Je neemt de punten voor ‘Ik ben altijd goed voorbereid’ en trekt de punten voor ‘Ik vergeet mijn spullen vaak daarvan af.’
De vragenlijst telt circa 50 uitspraken die betrekking hebben op een van de persoonlijkheidskenmerken, en de proefpersoon moet punten geven op een schaal van één tot vijf voor de mate waarin elke uitspraak op hem of haar van toepassing is.
Een speciale formule geeft voor elk persoonlijkheidskenmerk een score.
Zo wordt een deel van iemands score voor plichtsgetrouwheid berekend door de punten te nemen voor de uitspraak ‘Ik ben altijd goed voorbereid’, de punten voor ‘Ik vergeet mijn spullen vaak’ daarvan af te trekken en de punten voor ‘Ik heb oog voor detail’ erbij op te tellen.
Finnen zijn het meest gesloten
Het vijffactorenmodel geeft volgens de wetenschappers het beste inzicht in de persoonlijkheid, ongeacht cultuur, geslacht of leeftijdscategorie. Daarom is het voor vele onderzoeken gebruikt.
In 2001 verzamelde psycholoog Paul Costa Jr. bijvoorbeeld meer dan 23.000 ingevulde vragenlijsten uit 26 landen, en hij stelde vast dat vrouwen hoger scoorden dan mannen op de onderdelen vriendelijkheid en bezorgdheid.
Maar het verschil tussen vrouwen en mannen was veel groter in Amerikaanse en Europese dan in Afrikaanse en Aziatische landen.
Bovendien wijzen onderzoeken uit dat mensen wereldwijd gedurende het hele leven van persoonlijkheid veranderen, en dat de veranderingen globaal genomen hetzelfde verloop volgen: we worden met de jaren over het algemeen minder extravert en bezorgd, en tegelijkertijd gewetensvoller, zorgvuldiger en plichtsgetrouwer.
Al met al zijn de overeenkomsten tussen de culturen dominanter dan de verschillen, maar de bijzondere kenmerken van de individuele culturen zijn wel heel interessant.
In 2017 deed de Zweedse psycholoog Petri Kajonius een online test met 130.000 mensen in 22 landen. Daaruit bleek dat de landen verschillend scoorden op de vijf
basispersoonlijkheidskenmerken, en soms werden vooroordelen over nationaliteiten bevestigd.
De Finnen waren bijvoorbeeld de minst extraverte mensen, terwijl de Fransen het meest open en cultureel geïnteresseerd waren.
De Noren konden er prat op gaan het op een na vriendelijkste volk te zijn, en zagen zich alleen overtroffen door de Ieren.
De Britten waren het meest bezorgd, terwijl de Roemenen als de minst bezorgde en meest gewetensvolle naar voren kwamen uit het onderzoek.
Met dopamine in je brein ben je creatief en daadkrachtig
Het zorgt ervoor dat je plezier najaagt, nieuwsgierig bent en goed leert van je eigen fouten. Dopamine is een onmisbare boodschapper in de hersenen – en het activiteitsniveau in de dopaminecentra bepaalt welke persoonlijkheid je hebt.
In het algemeen waren de verschillen van land tot land echter vrij gering.
Zo waren de Noren slechts 8 procent aardiger dan de Zuid-Koreanen, die hierbij het laagst scoorden, terwijl de Finnen maar 10 procent minder extravert waren dan de Mexicanen, die het hoogst scoorden.
In 2013 bracht psycholoog Peter Rentfrow van de Britse universiteit van Cambridge de persoonlijkheidstypen in de VS in kaart.
De staten aan de oostkust en westkust bleken overwegend te worden bewoond door open en zorgeloze typen, terwijl de inwoners van het centrale gedeelte van het land vooral vriendelijk en nuchter bleken zijn.
Het verschil in persoonlijkheid tussen landen kan deels worden verklaard door verschillen in culturen, maar dat is niet het hele verhaal. Landen verschillen ook op een ander belangrijk punt: hun genenpools.
Elk land heeft een heel specifieke samenstelling van genen, en die genen spelen een uiterst belangrijke rol bij de ontwikkeling van de persoonlijkheid van het individu.
Tweelingen met zelfde karakter
De eeneiige tweelingen Anaïs en Samantha, die bij de geboorte gescheiden werden en ieder op een ander continent opgegroeid zijn, doorlopen een aantal persoonlijkheids- en intelligentietests wanneer ze op hun 25e eindelijk herenigd worden – en in 2014 publiceert psycholoog Nancy Segal haar analyse van de resultaten.
Qua IQ presteert de Amerikaanse Samantha over het algemeen beter dan de Franse Anaïs – ze hebben een IQ van 129 respectievelijk 112 – en uit de IQ-test blijkt dat ze allebei zo hun sterke en zwakke punten hebben.
Volgens Nancy Segal zijn de verschillen tot op zekere hoogte toe te schrijven aan de uitdagingen waarmee de twee te maken hebben gehad in hun werk als actrice en modeontwerper.
Ze stelt vast dat hun intelligentie is gevormd door hun opvoeding en door de invloed van de omgeving, al is hun genetische uitgangspunt grotendeels identiek.
Maar als het gaat om de persoonlijkheidstest, is er vrijwel geen verschil tussen de twee tweelingen.
Segal vergelijkt de zussen allereerst met elkaar door 21 eigenschappen te testen, zoals energie, creativiteit en veranderingsbereidheid, en op slechts vier van de punten verschillen ze significant.
Samantha is wat zelfverzekerder en enthousiaster en raakt niet zo snel gefrustreerd, terwijl Anaïs beter met stress kan omgaan.
Maar op de andere 17 eigenschappen is er vrijwel geen verschil tussen hen, ook al hebben ze zich nooit aan de ander kunnen spiegelen of van elkaars reacties en gedrag kunnen leren.
Segal stelt hen ook bloot aan het klassieke vijffactorenmodel. Hierin zijn de afwijkingen wat groter als het gaat om extraversie – zo is de Franse Anaïs bezorgder en minder extravert.
De psycholoog denkt dat dit verschil te wijten is aan omgevingsinvloeden.
25 procent van de Zweden is volgens Helen Fisher een typische ‘bouwer’. Bron: Helen E. Fisher et al. 2015, Frontiers in Psychology
Aan de andere kant zijn de tweelingen vrijwel even vriendelijk, gewetensvol en open, en al met al laten alle persoonlijkheidstests een verrassende overeenkomst zien.
De identieke genen van de vrouwen hebben hen blijkbaar een bijna identieke identiteit opgeleverd.
De studie van Segal laat zien dat onze persoonlijkheid grotendeels wordt bepaald door ons DNA, lang voordat we geboren worden.
En een andere wetenschapper, de antropoloog en gedragsonderzoeker Helen Fisher, heeft misschien het verband tussen genen en persoonlijkheid gevonden.
Chemie maakt je nieuwsgierig
Dopamine, serotonine, oestrogeen en testosteron – volgens Helen Fisher zijn deze vier stoffen de sleutel tot het begrijpen van de persoonlijkheid.
Ze onderscheidt vier temperamenten, die ieder door een van de chemische stoffen aangestuurd worden.
De hoeveelheid stoffen wordt bepaald door de genen, dus Fishers theorie verklaart waarom de genen de persoonlijkheid beïnvloeden.
Bij mensen met veel dopamine in hun hersenen is het temperament Nieuwsgierig/Energiek dominant, terwijl mensen met een hoog serotonineniveau juist gekenmerkt worden door het temperament Voorzichtig/Verantwoordelijk.
Allebei die signaalstoffen brengen berichten van de ene zenuwcel naar de andere over in die delen van het brein die onze persoonlijkheid helpen te vormen.
De twee andere temperamenten worden bestuurd door geslachtshormonen, die in de bloedbaan circuleren. De hormonen hebben invloed op de hersenen, vooral in de embryonale fase, maar het effect is levenslang.
Testosteron vergroot de hersencentra die betrokken zijn bij het temperament Analytisch/Gedecideerd, terwijl oestrogeen de groei vergroot van de hersengebieden die het temperament Behulpzaam/Medelevend ondersteunen.
Alle mensen worden beïnvloed door alle vier de chemische stoffen en hebben een bepaalde mate van elk temperament, maar volgens Fisher domineert bij iedereen een van de stoffen.
Elke persoon valt daarom in een van de vier persoonlijkheidscategorieën die Fisher heeft benoemd.
Dopamine overheerst bij de ‘avonturier’, serotonine bij de ‘bouwer’, testosteron bij de ‘directeur’ en oestrogeen bij de ‘onderhandelaar’.
40 procent van de Zweedse mannen valt onder het type ‘directeur’. Bron: Helen E. Fisher et al. 2015, Frontiers in Psychology
Fishers theorie is omstreden omdat ze niet gebaseerd is op direct bewijs – zo heeft ze niet het testosteronniveau bij een foetus gemeten en later een persoonlijkheidstest uitgevoerd. Er is wel veel indirect bewijs van de effecten van de stoffen op de hersenen.
Zo’n bewijs vond ze zelf in 2013, toen ze via hersenscans aantoonde dat mensen van het type ‘avonturier’ een hoge activiteit hadden in de dopaminecentra van de hersenen, en mensen van het type ‘onderhandelaar’ juist veel activiteit in de hersencentra waarvan de groei in de embryonale fase lijkt te zijn gestimuleerd door oestrogeen.
Puber wordt een andere persoon
Je genen en chemische stoffen vormen het kader voor je persoonlijkheid al in de baarmoeder, maar hebben je leven lang effect op je.
Het gehalte van de twee geslachtshormonen testosteron en oestrogeen neemt bijvoorbeeld toe in de puberteit en geleidelijk af na je 50e.
Hormoonfluctuaties beïnvloeden de groei van zenuwcellen op diverse plekken in het brein en zorgen ervoor dat die nieuwe zenuwverbindingen met elkaar aangaan.
Hoewel de onderzoekers het effect van de hormonen op de hersenen niet helemaal in kaart hebben gebracht, twijfelen ze er niet aan dat hormonale veranderingen bepalend zijn voor de persoonlijkheidsveranderingen die we gedurende het leven ondergaan.
Dat geldt ook voor de onderdelen van de persoonlijkheid die worden beïnvloed door serotonine en dopamine.
Het gehalte in de hersenen maar ook de gevoeligheid van de hersenen ervoor en de snelheid waarmee ze worden afgebroken, veranderen steeds, en daardoor variëren de effecten van de stoffen op de hersenen gedurende het hele leven.
Je uiterlijk volgt je innerlijk
De tweelingen Anaïs en Samantha hebben meer gemeen dan hun persoonlijkheid. Wat hen in de eerste plaats samenbracht, was hun bijna identieke uiterlijk.
Ook daarbij spelen de genen en de chemische stoffen in het lijf een belangrijke rol, inclusief voor de vorming van het gezicht. Daarom lijken we vaak zo op onze naaste familieleden.
Omdat de chemie van het lichaam het uiterlijk en de persoonlijkheid beïnvloedt, denken sommige onderzoekers dat fysieke kenmerken verband kunnen houden met persoonlijkheidskenmerken.
Die theorie werd in 2020 getest door de Russische IT-ingenieur Alexander Kachur. Hij maakte een neuraal netwerk dat met behulp van een kunstmatige intelligentie (AI) de persoonlijkheid van mensen probeerde te bepalen door naar hun foto te kijken.
De computer leerde de truc door 30.000 foto’s te bekijken van mensen die hun persoonlijkheidstype al hadden laten bepalen.
38 procent van de Zweedse vrouwen is een typische ‘onderhandelaar’. Bron: Helen E. Fisher et al. 2015, Frontiers in Psychology
Hij maakte een neuraal netwerk dat met behulp van een kunstmatige intelligentie (AI) de persoonlijkheid van mensen probeerde te bepalen door naar hun foto te kijken.
De computer leerde de truc door 30.000 foto’s te bekijken van mensen die hun persoonlijkheidstype al hadden laten bepalen. De AI wist met vallen en opstaan de persoonlijkheid te raden en controleerde steeds zijn antwoord.
Zo werd hij er alsmaar beter in, en uiteindelijk wist hij voor 79 tot 88 procent van de foto’s de juiste persoonlijkheid vast te stellen.
Je gezicht weerspiegelt je persoonlijkheid dus doordat beide worden gevormd door je chemische fabriek.
En net zoals je al lang besefte dat je jekromme neus of je vooruitstekende kin van je ouders geërfd hebt, kun je ze nu ook de schuld geven van je introversie of gebrek aan optimisme.