2020 is het jaar van corona geworden. Daar valt weinig goeds over te zeggen, maar de crisis had wel een positief neveneffect: er werd een stuk minder CO2 uitgestoten.
Naar verwachting komt de totale uitstoot dit jaar 7 procent lager uit dan vorig jaar.
Goed nieuws – maar niet goed genoeg.
We zijn namelijk nog steeds op weg naar een temperatuurstijging van 3,2 graden, concludeert het VN-Milieuprogramma in zijn jaarlijkse klimaatrapport.
En dat terwijl in 2015 196 landen het Parijs-akkoord ondertekenden en zich daarmee verplichtten de opwarming van de aarde onder de 2 graden – of nog beter 1,5 graden – te houden om de ergste gevolgen te voorkomen.
Daarvoor moet de mondiale CO2-uitstoot volgens de VN afnemen met 7,6 procent per jaar. Dus zelfs met het corona-effect schieten we tekort.
Op dit moment stoten we wereldwijd 59 gigaton broeikasgassen per jaar uit. Dat moet omlaag naar 25 gigaton in 2030.
We zijn mogelijk op weg naar het ergste scenario
2020 lijkt het een-na-warmste jaar ooit gemeten te worden. Dat is onder andere te merken aan het toenemende aantal extreme weersomstandigheden.
Tegelijk benadrukken meerdere onderzoekers dat we heel dicht bij een aantal tipping points zijn, waarbij de hoge temperaturen voor een domino-effect zorgen dat moeilijk is te stoppen.
Zo heeft de hogere temperatuur mogelijk tot gevolg dat er meer organisch materiaal uit de bovenste bodemlaag wordt omgezet in CO2, dat in de atmosfeer terechtkomt.
En hoe meer ijs er smelt op de Noordpool, hoe minder zonlicht er wordt weerkaatst. Dat warmt het zeewater op, waardoor er meer ijs smelt, enzovoort.
Sommige onderzoekers zeggen zelfs dat de ontwikkeling nu overeenkomt met het scenario dat het VN-Klimaatpanel RCP8.5 noemt. Dat is het ergste officiële scenario en kan leiden tot een temperatuurstijging van naar schatting 5 graden.
Als dat gebeurt, krijgen we te maken met meer tropische orkanen en extreme neerslagpatronen. Kustgebieden raken overstroomd en droge gebieden worden zo warm dat landbouw onmogelijk is. Vóór 2050 zullen ongeveer 200 miljoen mensen hun huis moeten ontvluchten.
Dat is een somber vooruitzicht en onmiskenbaar een ernstige ontwikkeling. Maar het nieuws van dit jaar biedt ook lichtpuntjes. Dit zijn drie belangrijke:
Lichtpuntje 1
Meer politici luisteren naar de wetenschap
Technologische opossingen en veranderingen in de persoonlijke levensstijl zijn belangrijke factoren in de strijd tegen klimaatverandering, maar zonder politieke actie en wereldwijde samenwerking zullen ze niet baten.
Het was daarom een aangename verrassing dat president Xi Jinping van China, een van de grootste uitstoters van broeikasgassen, verklaarde dat zijn land in 2060 CO2-neutraal wil zijn. Japan en Zuid-Korea sloten zich daarbij aan,
Ook de EU vergrootte haar groene ambities in november, toen er een plan voor windenergie voor 300 miljoen Europeanen werd aangekondigd, en in december, toen Brussel naar buiten kwam met een nieuw doel van 55 procent minder broeikasgassen in 2030. Het is de bedoeling dat Europa in 2050 klimaatneutraal is.
Ten slotte is de verwachting dat de VS met Joe Biden als nieuwe president opnieuw zullen toetreden tot het wetenschappelijk gefundeerde Parijs-akkoord waar het land onder Donald Trump was uitgestapt.
Politieke voornemens zijn één ding. Stap twee is ze daadwerkelijk te realiseren. Het is bijvoorbeeld makkelijker gezegd dan gedaan om zo’n grote economie als China te laten overschakelen van kolen op duurzame energie.
Maar ook wat dat betreft is er goed nieuws.
Lichtpuntje 2
Duurzame energie rukt snel op
2020 was een bijzonder goed jaar voor duurzame energie. Wind- en zonne-energie zijn explosief gegroeid, ten koste van de vervuilende fossiele brandstoffen. In een jaar waarin de totale energievraag met 5 procent is gedaald, is het verbruik van
duurzame energie met 7 procent toegenomen.
Zonne-energie levert nu de goedkoopste vorm van elektriciteit ooit met historisch lage prijzen voor stroom uit nieuwe zonnecentrales. Groene energie is voordelig geworden.
Het Internationale Energieagentschap verwacht dan ook dat zonne-energie in de komende 20 jaar 80 procent van de totale groei van duurzame energie voor zijn rekening zal nemen. En dat duurzame energie al in 2025 kolen zal voorbijstreven als de primaire energiebron wereldwijd.
Lichtpuntje 3
Het corona-effect laat zien dat verandering mogelijk is
Toen de wereld dit voorjaar in lockdown ging vanwege de coronacrisis, daalde de CO2-uitstoot in bepaalde perioden met 17 procent wereldwijd. Dat is de sterkste daling sinds de Tweede Wereldoorlog. En hoewel het streefdoel voor dit jaar niet wordt gehaald, komen we er wel dichtbij.
Dat is ook te merken aan de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer, die wordt gemeten in parts per million – het aantal CO2-deeltjes in 1 miljoen luchtdeeltjes. Naar schatting van de Wereld Meteorologische Organisatie zal de coronacrisis de totale stijging in 2020 verminderen met 0,08 tot 0,23 parts per million.
Het is een druppel op de gloeiende plaat, maar laten we het optimistisch bekijken: de coronacrisis laat zien dat verstrekkende veranderingen in ons gedrag een tastbaar effect hebben op het klimaat.
Het VN-Milieuprogramma wil de crisis dan ook zien als een kans. Als we ons geld goed investeren – in groene energie, groene banen en niet in de fossiele industrie – kan alleen dat al de uitstoot in 2030 met 25 procent beperken.
Dus ... staan we aan de rand van de afgrond?
In 2018 schreef klimaatwetenschapper Kate Marvel dat de klimaatcrisis geen klif is, maar een hellend vlak.
2020 heeft laten zien dat we nog steeds omlaagglijden. De concentratie CO2 stijgt, de uitstoot neemt te langzaam af en we beginnen zorgwekkende tekens te zien van de gevreesde domino-effecten.
Maar tegelijk nemen steeds meer politici de wetenschap serieus en gaan ze hopelijk tot actie over. Daarbij staat de economie nu ook aan de kant van het klimaat: het wordt steeds minder rendabel om vervuilende energie te gebruiken in vergelijking met het alternatief.
En we hebben met onze eigen ogen gezien dat verandering mogelijk is.