Red de planeet met wat je eet

Maar zijn we bereid om hun advies op te volgen en vlees te vervangen door groenten, peulvruchten en noten?

Wereld bezwijkt onder voedselproductie

Tegenwoordig is de landbouw zo belastend voor onze CO₂-balans dat zelfs als we alle andere CO2-uitstoot per direct stoppen, de temperatuur nog steeds met meer dan 1,5 °C zou stijgen – de limiet die is afgesproken op de klimaattop in Parijs.

En niet alleen het klimaat lijdt onder ons voedingspatroon. De voedselproductie is ook verantwoordelijk voor 70 procent van het zoetwaterverbruik, neemt 40 procent van alle vruchtbare grond in beslag en veroorzaakt enorme verstoringen in de natuurlijke ecosystemen.

Het dieet van de EAT-Lancet-commissie is dus niet alleen bedoeld om de klimaateffecten te beperken, maar ook om het verbruik van andere grondstoffen terug te dringen, zodat onze planeet het volhoudt. En niet alleen nu, maar ook als er over een paar decennia meer dan 10 miljard mensen op onze planeet rondlopen.

Om een duurzaam dieet samen te stellen, moesten de wetenschappers eerst op zoek naar de grenzen voor een verantwoord gebruik van onze hulpbronnen.

Dat wil zeggen, hoeveel land en water we kunnen gebruiken om voedsel te produceren, hoeveel meststoffen, zoals fosfor en stikstof, we veilig kunnen gebruiken, en hoeveel broeikasgassen de landbouw in totaal mag uitstoten.

Het EAT-Lancet-rapport is onder meer gebaseerd op een overzicht dat een team van 18 wetenschappers onder leiding van Will Steffen van het Stockholm Resilience Centre in 2015 opstelde.

Dit internationale team benoemt in het rapport negen limieten, bijvoorbeeld voor voedingsstoffen, de zuurtegraad van het zeewater en het uitsterven van dieren en planten.

De wetenschappers wilden nagaan wanneer de verstoring van de aardsystemen niet meer veilig is voor de mens als soort. De onderzoekers hebben onder andere een aantal kritieke grenswaarden vastgesteld waarbij ecosystemen en kring­lopen plotseling en zonder verdere waarschuwing instorten.

En volgens Steffen en zijn collega’s zitten we met de huidige uitstoot van voedingsstoffen en uitsterving van planten en dieren dicht tegen die grenswaarden aan. Het EAT-Lancet-rapport speelt op dit vlak dus een belangrijke rol.

Dieet bestrijdt volksziekten

Wanneer we ons winkelmandje vullen, moeten we niet alleen letten op het klimaat en milieu. Als we niet ook gezond eten, heeft het allemaal geen zin.

Daarom hebben de onderzoekers van EAT-Lancet er goed op gelet dat het dieet voorziet in alle behoeften wat betreft energie, vitaminen en voedingsstoffen. En een nieuw dieet is hard nodig.

In het rijke Westen krijgen de meeste mensen alle essentiële voedingsstoffen binnen, maar ook veel te veel calorieën. Op dit moment heeft ruim 25 procent van de acht miljard mensen op aarde last van overgewicht of ernstige obesitas.

Omgekeerd blijkt uit gegevens van de Wereldgezondheidsorganisatie, de WHO, dat in 2020 811 miljoen mensen niet genoeg calorieën binnenkregen of een tekort hadden aan bepaalde voedingsstoffen. Deze mensen zijn ondervoed.

Een onderzoek uit 2019, eveneens gepubliceerd in The Lancet, constateerde ook dat te veel, te weinig of het verkeerde voedsel de belangrijkste reden is dat mensen vroegtijdig overlijden – een belangrijkere doodsoorzaak dan roken dus.

De overstap naar het nieuwe dieet vereist daarom ingrijpende aanpassingen over de hele wereld.

Bij het samenstellen van het klimaatdieet stuitten wetenschappers op een dilemma.

Ze wisten dat dierlijke producten een 10-40 keer grotere klimaatvoetafdruk hebben dan plantaardig voedsel. En de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) schat dat de wereldproductie van vlees, melk en eieren in 2050 met 44 procent zal toenemen als we ons voedingspatroon niet veranderen.

Aan de andere kant weten de onderzoekers ook dat dierlijke eiwitten onmisbaar zijn in de voeding – vooral voor kinderen.

De EAT-Lancet-onderzoekers hebben een balans gevonden tussen vlees en klimaat door kleine hoeveelheden dierlijke eiwitten op te nemen in hun dieet en die aan te vullen met meer plantaardige eiwitten, bijvoorbeeld uit peulvruchten en noten.

Als je het klimaatdieet volgt, ben je dus een flexitariër, iemand die vooral plantaardig voedsel eet, maar ook een kleine portie vlees of vis binnenkrijgt.

Over het algemeen ligt het EAT-Lancet-dieet dus heel dicht bij de aanbevelingen van voedingsdeskundigen.

De eerste studies naar de gezondheidseffecten zijn veelbelovend, waaronder een Zweedse studie onder leiding van gezondheids- en voedingsdeskundige Anna Stubbendorff van de universiteit van Lund uit maart 2022.

De onderzoekers ontwikkelden een index waarmee ze konden zien in hoeverre een specifiek dieet leek op het klimaatdieet van EAT-Lancet. De index gaf scores van 0 tot 3 voor 14 voedingstypen. De totale score van een persoon varieert dus tussen 0 en 42.

Vervolgens berekenden ze de score voor 22.421 mensen in de leeftijd van 45 tot 73 jaar en vergeleken die met de statistieken voor ziekten en vroegtijdige sterfte.

De onderzoekers vergeleken vervolgens de 20 procent van de 22.421 mensen die het hoogst scoorden, en dus het dichtst bij het klimaatdieet zaten, met de 20 procent die het laagst scoorde.

Het bleek dat de mensen die het klimaatdieet volgden 25 procent minder kans hadden op vroegtijdig overlijden en een veel lager risico op kanker, hart- en vaatziekten en diabetes type 2.

Een soortgelijk onderzoek onder 59.849 mensen in Groot-Brittannië uit januari 2022 wijst ook op een verlaagd risico op diabetes type 2. Hier gebruikten de wetenschappers een index die vergelijkbaar is met die van de Zweden. De meeste mensen scoorden tussen de 15 en 30 punten op de voedingsschaal, en de onderzoekers ontdekten dat elk extra punt dat iemand met zijn dieet scoorde, het risico op diabetes met 6 procent verminderde.

Klimaatdieet voor iedereen

Hoewel de adviezen in het rapport van EAT-Lancet goed zijn voor onze gezondheid en het klimaat, twijfelen sommige wetenschappers of het aanbevolen dieet wel praktisch haalbaar is.

Een van de kritiekpunten is, volgens milieutechnoloog Marta Tuninetti van de universiteit van Turijn en twee van haar collega’s, dat er niet overal ter wereld voldoende zoet water is.

De drie wetenschappers hebben berekend dat het klimaatdieet het wereldwijde waterverbruik met 12 procent zal terugbrengen, maar dat het waterverbruik voor 40 procent van de wereldbevolking zal toenemen.

In landen als Ethiopië, Senegal en Rwanda zal bijvoorbeeld zo’n 50 procent meer water nodig zijn.

In sommige studies wordt betwijfeld of een land als India zijn hele bevolking überhaupt van een voedzaam dieet kan voorzien met het landoppervlak dat het tot zijn beschikking heeft, of dat de Indiërs nog meer voedsel moeten importeren dan ze nu al doen.

Andere berekeningen wijzen erop dat het klimaatdieet eigenlijk alleen mogelijk is in de westerse wereld, omdat het te duur is voor de armste landen in de wereld.

Maar voedingsdeskundigen zijn hoopvol. Ze beseffen dat het EAT-Lancet-dieet slechts een eerste stap is op weg naar een gezond en klimaatvriendelijk dieet.

We moeten ons voedingspatroon hoe dan ook zo aanpassen dat het goed is voor het klimaat in elk land en cultureel acceptabel is voor de inwoners. De volgende stap is dan ook een veel grondigere analyse, waar de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN, de FAO, al mee is begonnen.

Het nieuwe rapport, dat in 2024 klaar moet zijn, bevat analyses en aanbevelingen voor belangrijke kwesties zoals voedselzekerheid, lokale duurzaamheid en praktische haalbaarheid.

Pas dan weten we precies wat de impact is op onze eigen gezondheid en die van onze planeet als we weer iets in ons boodschappenmandje leggen.