Zolang de juiste temperaturen en een stabiel zoutgehalte van het mondiale distributiesysteem worden gehandhaafd, blijft de zogeheten thermohaliene circulatie vanzelf doorgaan.
Maar zonder het juiste evenwicht valt de stroom volledig stil en wordt het noordelijk halfrond in kou gehuld.
In februari 2021 bleek uit onderzoek dat de stroming in de Golfstroom trager was dan in de voorgaande 1600 jaar.
Een onderzoek dat inzoomt op de afgelopen eeuw, waarschuwt dat de circulatie volkomen instabiel is – en dus tekenen van instorting vertoont.
Het onderzoek is een inventarisatie van de gegevens van de laatste 150 jaar van de Atlantische Oceaan, met inbegrip van bodemlagen en ijskernboringen, en het zoutgehalte en de zeespiegel, die de temperatuur van het zeewater aangeven, worden onder de loep genomen.
Uit het overzicht blijkt dat het natuurlijke pompsysteem uit evenwicht is geraakt, vooral in de laatste 20 jaar, na een kleine eeuw van stabielere omstandigheden.
Volgens de onderzoeker wijst de instabiliteit erop dat de Golfstroom op het punt staat om van zijn huidige sterke fase om te slaan in een zwakke fase, waarmee er een einde kan komen aan ons gematigde klimaat.
De verzwakte stroming is volgens de onderzoeker vooral te wijten aan de instroom van grote hoeveelheden gesmolten zoet water, waardoor het zoute water wordt verdund en een onevenwichtige situatie ontstaat.
Gesmolten ijs verzwakt bijvoorbeeld de zogeheten Groenlandpomp, die de Golfstroom aandrijft doordat zwaar, afgekoeld zout water bij de zuidpunt naar beneden zakt.
Wanneer dit water vermengd raakt met gesmolten zoet water en dus minder zout wordt, zinkt het niet meer.
De studie plaatst de Golfstroom dus op de lijst van klimaatsystemen die mogelijk te maken krijgen met een onomkeerbaar omslagpunt met verstrekkende gevolgen.
Noord- en West-Europa, Groot-Brittannië en Noord-Amerika kunnen getroffen worden door stormen, een stijgende zeespiegel, bevroren havens en door vorst beschadigde oogsten.
Maar ook de moessonregens, die van cruciaal belang zijn voor de voedselvoorziening van miljarden mensen, het Amazonewoud en de ijskap van Antarctica zouden eronder kunnen lijden.
Het effect zal niet onmiddellijk merkbaar zijn, maar zal in de loop van tientallen jaren geleidelijk verergeren.
Groenlandpomp kan nog gered worden
De kritieke toestand van de circulatie heeft de laatste jaren herhaaldelijk de krantenkoppen, gehaald, maar wetenschappers kunnen nu nog niet zeggen wanneer de Golfstroom zal instorten.
Volgens het VN-klimaatpanel wordt geschat dat in een gematigd scenario de Golfstroom vanaf 1990 nog ongeveer drie eeuwen zal blijven bestaan – maar ook dat het toenemende smelten van de Groenlandse ijskap een zeer grote onbekende factor is.
In het beste geval kan de Golfstroom nog worden gered als we er met een massale wereldwijde inspanning in slagen de uitstoot van broeikasgassen – hoofdzakelijk CO2, methaan en distikstofoxide – die de oorzaak zijn van de stijgende temperaturen op aarde, te verminderen.