Angstscenario: Aarde wordt vijf graden warmer

Zo kan de toekomst – van jou en van de planeet – eruitzien als het CO2-gehalte in de atmosfeer zo hard blijft stijgen als nu.

In het ergste geval is de temperatuur op aarde vóór het einde van de eeuw 5 °C gestegen – met als gevolg enorme vluchtelingenstromen, kolossale uitdagingen bij het verstrekken van voedsel en een voortdurende strijd om ons te beschermen tegen extreem weer.

Uitstoot neemt nog steeds toe

Eén graad warmer of tien graden warmer? Klimaatmodellen zijn de laatste tientallen jaren op verschillende punten verbeterd, maar kunnen moeilijk laten zien wat het gevolg is van een onverminderde uitstoot van broeikasgassen.

Zelfs als we precies weten hoeveel koolstofdioxide we gaan uitstoten, is de toekomst van het klimaat verre van zeker.

Dat komt onder meer doordat de klimaatmodellen niet perfect zijn. Ze kunnen de situatie van de afgelopen eeuw nauwkeurig simuleren zolang ze gevoed worden met het broeikasgasgehalte in de atmosfeer, de frequentie van grote vulkaanuitbarstingen en variaties in de straling van de zon.

Maar we weten niet hoe goed ze een toekomst kunnen beschrijven met meer broeikasgas en grote schommelingen in de vegetatie en de hoeveelheid ijs, en daarbij de nog onbekende factoren.

Dat grote aantal onbekenden maakt het moeilijk om precies te berekenen hoe gevoelig het klimaat is voor CO2. Sterker nog, ondanks honderden grondige onderzoeken is hooguit globaal bekend hoezeer de temperatuur zal stijgen als het CO2-gehalte in de atmosfeer bijvoorbeeld verdubbelt.

Volgens sommige schattingen bedraagt de toename ‘slechts’ 1,5 °C, andere houden het op 4,5 °C.

Wanneer het koolstofdioxidegehalte in de atmosfeer verdubbeld is ten opzichte van het gehalte van vóór de industrialisatie, hangt af van wat we nu en in de toekomst doen. Als we zo doorgaan met uitstoten, is het gehalte in 2080 verdubbeld.

En als alle 9,7 miljard mensen van de planeet in 2050 op dezelfde voet verdergaan als we nu in de westerse wereld doen, dan kunnen we die verdubbeling al vóór 2060 verwachten.

De landen op aarde zetten zich al wel in voor het klimaat, maar er is nog een lange weg te gaan. Cijfers van het Internationaal Energieagentschap laten zien dat we in 2018 2,3 procent meer energie hebben verbruikt dan in 2017.

Fossiele brandstoffen als kolen, olie en gas leveren de meeste energie, en in 2018 hebben we daarmee 1,7 procent meer broeikasgassen uitgestoten dan in 2017.

Het gaat dus nog niet de goede kant op, en dat zullen alle aardbewoners merken ook.

200 miljoen mensen op de vlucht

Een toegenomen temperatuur betekent dat de atmosfeer meer energie zal bevatten, die onweer en tropische orkanen voedt. De hitte zal leiden tot extremere neerslagpatronen.

Natte gebieden worden doorgaans natter en droge gebieden worden droger. Laaggelegen kuststreken raken steeds weer overstroomd door zee of regen.

En in droge gebieden ver van de kust wordt neerslag zo schaars en zal de temperatuur zozeer de pan uit rijzen dat landbouw er onmogelijk wordt.

Het resultaat van al deze veranderingen is naar alle waarschijnlijkheid dat mensen wegvluchten van de meest onbewoonbare plaatsen. Diverse studies tonen aan dat de klimaatverandering in 2050 om en nabij de 200 miljoen mensen zal dwingen huis en haard te verlaten, en dat zullen er aan het eind van de eeuw nog veel meer zijn als we de klimaatverandering nu niet vertragen.

De vlucht zal grotendeels naar Noord-Europa gaan, waar landbouw mogelijk blijft, en in sommige landen zal mogelijk het grootste deel van de bevolking wegtrekken.

Anders dan in de tropen en subtropen kan de landbouw in Noord-Europa juist een opleving krijgen als de temperatuur 1 of 2 °C stijgt, want daarbij doen planten als maïs het beter.

Maar droogte en andere extreme weersverschijnselen zullen deze opleving weer tenietdoen als de temperatuur nog verder stijgt. Door de warmte krijgen we bovendien meer last van ongedierte.

Denk bijvoorbeeld aan de beruchte coloradokever, die de aardappeloogst in veel gebieden kan vernietigen. Hij vormde een grote bedreiging voor de voedselproductie in Oost-Europa tijdens de Koude Oorlog, en de Oost-Duitse kinderen werden vaak van school gehouden om maar zo veel mogelijk van de zwart met gele kevers van circa 1 centimeter lang te kunnen verzamelen.

Tegenwoordig hebben we nog altijd last van deze kevers, al zijn de winters soms zo koud dat ze sterven. Maar in de warmte planten ze zich in een veel hoger tempo voort, waardoor één kever voor wel duizenden nakomelingen kan zorgen.

De warmte is ook heel uitnodigend voor dieren die gevaarlijke virussen dragen.

Het zogeheten blauwtongvirus, dat door steekvliegjes – knutten – wordt verspreid en dat onder andere koeien en schapen besmet, is in Europa in opmars, deels doordat knutten zich in de mildere winters verder naar het noorden kunnen verspreiden. Dit kan grote gevolgen hebben voor de vleesproductie.

Maar de hitte zal waarschijnlijk ook ziekten met zich meebrengen die mensen kunnen treffen. Dan krijgt de gezondheidszorg dus te maken met nieuwe, enorme uitdagingen, en die worden er uiteraard niet minder op doordat in sommige gebieden op aarde de bevolking al is verveelvoudigd.

Steden moeten zich indijken

Vanwege de toenemende bevolking en het beperkte landbouwareaal moeten we wel anders met voedsel omgaan.

Waarschijnlijk zullen we zijn aangewezen op genetisch gemodificeerde gewassen die bestand zijn tegen een extremer klimaat. En we moeten fors snijden in onze vleesconsumptie, want voor de vleesproductie is heel veel grond nodig.

Een Amerikaans onderzoek wees uit dat er in 2050 ongeveer 6 miljoen vierkante kilometer landbouwgrond vrij kan komen als de hele wereld vegetarisch gaat eten.

Tegelijkertijd moeten we investeren in het voorkomen van overstromingen. Kuststeden moeten zich indijken om bestand te zijn tegen de watermassa’s tijdens de hevige stormen en stormvloeden die Noord-Europa elke herfst en vroege winter zullen treffen. En dijken worden alleen maar belangrijker in een wereld waarin de zeespiegel per jaar wel 5 centimeter kan stijgen.

Onze huizen moeten ook worden beschermd tegen noodweer. De deuren en ramen moeten worden versterkt om stormschade te voorkomen, en een dichte begroeiing op het dak moet de ergste hitte weren.

Volgens een Spaans onderzoek vangen planten op het dak tot 60 procent van de inkomende warmte af, een broodnodige vermindering in heel Europa – tot in Scandinavië aan toe, waar in sommige gebieden de nachttemperatuur in de zomer nauwelijks nog onder de 25 °C zal komen.

Als we onze energie niet verder vergroenen, zullen de bekende olie- en gasreserves grotendeels worden opgebruikt. Een noodoplossing kan zijn om de wereldwijde energieproductie op steenkool te baseren, net als 200 jaar terug.

Steenkolen zijn er genoeg, onder andere in oude mijnen in Duitsland en Polen, maar ze zijn extreem vervuilend, dus roet en zwavel uit de uitgestoten gassen moeten dan goed worden verwijderd. Zo’n luchtzuivering kan wel 30 procent van de opgewekte energie opslokken.

Uiteindelijk is groene energie waarschijnlijk onze enige optie. De hevige en frequente stormen houden helaas in dat windturbines en zonnecellen voortdurend dure reparaties nodig zullen hebben.

Of de temperatuur daadwerkelijk 5 °C stijgt, is nog onbekend, maar uit de meeste onderzoeken blijkt dat een forse toename onvermijdelijk is als we nu niets doen.

En zelfs een stijging van 1 of 2 °C zal ernstige gevolgen hebben.

Hoe dan ook, een groot deel van onze technologische ontwikkeling zal erop gericht zijn dat we onszelf kunnen beschermen tegen het klimaat en aan onze basisbehoeften kunnen voldoen.

Volgens klimaatwetenschapper Katherine Richardson is het alsof je een paracetamol slikt tegen een levensbedreigende ontsteking die je al lang geleden met antibiotica had kunnen uitroeien – in de vorm van groene energie.

Er is hoop

Gelukkig kunnen we nog van alles doen om te voorkomen dat het angstscenario van de klimaatverandering realiteit wordt. Hieronder laten we zien hoe 2099 eruit kan zien als we nu in actie komen.

Dit is het droomscenario voor 2099: