Californië, Canada, Turkije, Griekenland, Spanje en Australië. Vanuit de hele wereld kwam in de zomer van 2021 het nieuws over bosbranden.
Het gaat om een smeulend natuurverschijnsel: er komen meer bosbranden, en die zijn intenser en omvangrijker dan gewoonlijk – precies zoals het VN-Klimaatpanel waarschuwde in zijn laatste rapport.
En op dit moment staat een van de koudste gebieden op aarde in brand. Opnieuw.
In Siberië hebben bosbranden sinds begin juni 2021 naar schatting van Greenpeace Rusland een gebied van 16 miljoen hectare in de as gelegd – dat is vier keer Nederland.
Daarmee zijn de Siberische branden groter dan alle andere bosbranden van dit jaar bij elkaar.
Het droge Siberische bos wordt bijna elke zomer getroffen door bosbranden, maar dit jaar verbreekt alle eerdere records – net als vorig jaar.
De bossen zijn extreem droog na een langdurige hittegolf met hoge temperaturen. Zo registreerde het dorp Saskylach in juni 31,9 °C, de hoogst gemeten temperatuur sinds 1936. Op die manier schept de wereldwijde temperatuurstijging het kader voor de hevige bosbranden.
Warmtekaart van de poolcirkel van 18-25 juni 2021, vergeleken met het gemiddelde in dezelfde periode tussen 2003 en 2013
De bosbranden verwoesten niet alleen enorme gebieden, maar brengen ook rook met veel CO2 in de atmosfeer en vormen zo een onbekende variabele in de klimaatboekhouding.
In juni 2020 werd er volgens het Europees Centrum voor Weersverwachtingen op Middellange Termijn (ECMWF) 59 megaton CO2 uitgestoten door bosbranden in de noordelijke poolcirkel.
Van de Siberische bosbranden in de zomer van 2021 komt wel 505 megaton CO2 in de atmosfeer terecht, schat de Copernicus Atmosphere Monitoring Service (CAMS).
Ter vergelijking: in 2019 stootten de Benelux en Scandinavië samen bijna 430 megaton uit.
Daarom branden ‘koude’ bossen
Het lijkt op het eerste gezicht onlogisch dat bosbranden binnen de noordelijke poolcirkel zo’n grote bedreiging vormen.
Maar in Alaska hebben er vanaf het begin van 2019 tot juni maar liefst 400 bosbranden gewoed. En in Siberië is in juni en juli 2019 17 miljoen hectare bos in vlammen opgegaan, en Krasnojarsk staat nog steeds in lichterlaaie, zo meldt Bloomberg.
Een onderzoek uit 2013 – waarbij de bosbranden die nu aan de gang zijn uiteraard niet zijn meegeteld – concludeerde dat er zich de afgelopen 10.000 jaar geen vergelijkbare omstandigheden hebben voorgedaan binnen de noordelijke poolcirkel.
De laatste twee jaren hebben beide alle eerdere records verbroken – zowel wat betreft bosbranden als temperatuur.
De bosbranden in de doorgaans koude streken komen meestal voor in de warme maanden, van mei tot oktober.
In juni 2020 mat een weerstation bij de plaats Verchojansk 38 °C – de noordelijkste plek waar zo’n hoge temperatuur is geregistreerd. En van april tot en met juni 2020 was het in Siberië 5 °C warmer dan het gemiddelde van 1981 tot 2010.
Wereldwijd is de temperatuur sinds begin 20e eeuw gemiddeld iets meer dan 1 °C gestegen, en in zijn nieuwste rapport concludeert het VN-Klimaatpanel dat dit voornamelijk komt door de uitstoot van broeikasgassen.
De door mensen veroorzaakte temperatuurstijging zorgt ervoor dat gewoonlijk vochtige, vruchtbare bossen uitdrogen en veranderen in kurkdroog brandhout.
Vaak slaat de vlam in de pan door een kampvuur, brandstichting, sigarettenpeuken of achtergelaten vuilnis of wrakstukken, die het zonlicht reflecteren.
Bosbranden: drie ingrediënten vormen een ontvlambare cocktail
Brandbaar materiaal, hitte en zuurstof. Dat zijn de bestanddelen van de zogeheten branddriehoek. Als er eentje ontbreekt, kan er geen brand ontstaan. Maar als ze alle drie ruim voorhanden zijn, is het risico op een bosbrand levensgroot.
Natuurlijke bosbranden zijn vrij zeldzaam en worden vooral door blikseminslagen veroorzaakt.
Maar liefst 84 procent van de bosbranden zijn direct of indirect het gevolg van menselijk handelen. Dat is de conclusie van een onderzoek dat in 2017 is uitgevoerd door de universiteit van Colorado. De onderzoekers namen alle bosbranden in de VS tussen 1992 en 2012 onder de loep.