Zo ontstaat een zonsverduistering

Op maandag 21 augustus 2017 werpt een totale zonsverduistering zijn schaduw over de Zuidelijke Verenigde Staten. Langzaam zal de maan voor de zon langs trekken, en in een smalle strook van de oostkust tot de westkust van de VS wordt het eventjes nacht. Het is een van de spectaculairste verschijnselen van ons zonnestelsel.

Wat is een zonsverduistering?

Een zonsverduistering ontstaat wanneer de maan precies tussen de aarde en de zon staat. Bij een totale verduistering bedekt de maan de gehele zonneschijf. Het is een kosmisch toeval dat de maan precies groot genoeg is om de hele zon te bedekken: de diameter van de zon is 400 keer zo groot als die van de maan, maar de afstand is ook 400 keer zo groot. Hierdoor hebben de maan en de zon ongeveer dezelfde grootte gezien vanaf de aarde. Als de maan kleiner was geweest, waren er geen totale zonsverduisteringen.

De maan draait zoals bekend één keer om de aarde in een maand. Er vindt niet elke maand een zonsverduistering plaats doordat de baan van de maan om de aarde iets helt ten opzichte van die van de aarde om de zon. Dit maakt zonsverduisteringen tot een relatief zeldzaam verschijnsel.

400 jaar tussen twee totale zonsverduisteringen

Elke paar jaar treedt er ergens op aarde een zonsverduistering op, maar op dezelfde plaats vindt het verschijnsel slechts ongeveer een keer in de 400 jaar plaats.

Vanaf de aarde lijkt het bij een zonsverduistering alsof een zwarte schijf langzaam voor de zon trekt. Het licht wordt gedempt, en bij een totale verduistering gaat de zon een paar minuten lang helemaal ‘uit’.

Daarna wordt de zonneschijf geleidelijk weer zichtbaar en keert het daglicht terug. Vanwege de draaiing van de aarde duurt een zonsverduistering op één plaats maar kort, maar de schaduw trekt honderden kilometers over de aarde.

In de illustratie hieronder zie je hoe de maan zijn schaduw op de aarde zal werpen tijdens de totale zonsverduistering in de VS op 21 augustus 2017.

Het groene pinnetje GE is het punt met de grootste verduistering (Greatest Eclipse). Het paarse pinnetje GD is het punt met de langste duur (Greatest Duration). Op deze plek duurt de totale zonsverduistering het langst.

Totale of gedeeltelijke zonsverduistering

Een zonsverduistering kan totaal of gedeeltelijk zijn.

Bij een gedeeltelijke zonsverduistering bedekt de maan niet de gehele zonneschijf, en dit type verduistering komt vaker voor.

Bij een totale zonsverduistering schuift de maan geheel voor de zon en bereiken de zonnestralen de aarde niet. De zon is zichtbaar als een zwarte schijf met een verlichte rand, de zogeheten corona. Een totale zonsverduistering is altijd maar in een smalle strook en duurt slechts een paar minuten. Buiten dit gebied is de verduistering gedeeltelijk.

Hoe lang duurt een zonsverduistering?

Theoretisch kan een zonsverduistering op aarde 7 minuten en 32 seconden duren, maar de volgende keer dat er een verduistering van meer dan zeven minuten plaatsvindt is pas in 2150 boven de Stille Oceaan.

In een snel vliegtuig kun je met de schaduw van de maan meevliegen. In de zomer van 1973 vloog een prototype van de supersonische Concorde 17 kilometer hoog met 2100 km/h in het spoor van een zonsverduistering in Afrika, waardoor het verschijnsel aan boord van het toestel 74 minuten duurde.

Wanneer is de volgende zonsverduistering?

Doordat de maan en de aarde een vaste baan beschrijven, kunnen astronomen toekomstige zonsverduisteringen zeer nauwkeurig voorspellen.

De laatste totale zonsverduistering in Europa vond plaats op 20 maart 2015. De volgende laat tien jaar op zich wachten. Pas op 12 augustus 2026 is het weer zo ver, dit keer in een smalle strook van Spanje tot Groenland. In Nederland zullen we moeten wachten tot 2135 voordat er een totale zonsverduistering optreedt, en dan nog eens alleen in Noordoost-Groningen. In België is het 'al' in 2090 raak, maar die verduistering valt samen met de zonsondergang. De volgende zichtbare totale verduistering in België staat voor 2142 op het programma.

De volgende totale zonsverduistering is te zien op 2 juli 2019 in Chili en Argentinië.

NASA heeft een lijst gemaakt van alle zonsverduisteringen tot 2100. Bekijk de klikbare kaart van toekomstige zonsverduisteringen.

Niet alleen de zon kan donker worden. Lees hier meer over maansverduisteringen.