Zonsverduistering bracht kwaad

Negen legendarische zonsverduisteringen

We beginnen in China, ongeveer 2100 v.Chr., en eindigen in het jaar 1919, toen een deel van Einsteins algemene relativiteitstheorie getest en bevestigd werd op het eiland Principe, buiten de kust van Afrika.

Zonsverduistering in 2134 v.Chr.

Zonsverduistering in China leidt tot executie

In het China van de oudheid liep je als astronoom grote risico's.

Ho en Hi waren de beste astronomen van het land en dus werden ze benoemd tot hofastronomen. Het betaalde goed, ze woonden in een prachtig huis en kregen daarnaast veel leuke extraatjes. Het enige wat ze moesten doen, was hun werk. En een van hun belangrijkste taken was het voorspellen van een zonsverduistering.

En daar ging het mis. Ze zagen namelijk een zonsverduistering over het hoofd. Wetenschappers denken dat de zonsverduistering op 22 oktober 2134 v.Chr. plaatsvond, of in 2137 v.Chr.

De zonsverduistering kwam dus totaal onverwacht en veroorzaakte paniek onder de bevolking. Keizer Zhong Kang was woedend. Normaal gesproken trof hij de gebruikelijke voorbereidingen: mannen sloegen op grote trommels en schoten pijlen in de lucht om de draak die de zon aanviel, te verjagen.

De zon overleefde het gelukkig, maar Ho en Hi niet. Zij werden niet veel later onthoofd. Volgens de Chinese legende hadden Ho en Hi de fatale zonsverduistering niet zien aankomen omdat ze zich te veel hadden ondergedompeld in de keizerlijke wijnvoorraad.

Zonsverduistering in 1375 v.Chr.

Nieuwe koning tijdens zonsverduistering in Babylon

De inwoners van het oude Babylon waren behoorlijk goed in het voorspellen van zonsverduisteringen, en iedere zonsverduistering werd tot in detail beschreven op kleitabletten. De oudste verwijzing die archeologen hebben gevonden, beschrijft een zonsverduistering die plaatsvond op 3 mei 1375 v.Chr.

De Babyloniërs waren bekend met de zogenoemde sarocyclus, een periode van 18 jaar, 11 dagen en 8 uur, waarna de maan opnieuw in dezelfde positie ten opzichte van de zon staat.

Ze hadden dus genoeg tijd om zich voor te bereiden. Net als de oude Chinezen dachten de Babyloniërs dat een zonsverduistering een slecht teken was voor de huidige heerser. En dus werden er maatregelen genomen. Ruim voordat de zonsverduistering zou plaatsvinden, werd voor de koning een stand-in aangewezen, op wie de goden hun woede konden botvieren. En als alles weer rustig was, keerde de echte koning veilig en in alle rust op zijn troon terug.

Zonsverduistering in 1302 v.Chr.

Historische zonsverduistering was voorteken

Met een bijzonder brede band van 272 kilometer schoof op 5 juni 1302 v.Chr. een zonsverduistering over India, Zuidoost-Azië en de Stille Oceaan.

'De zon werd opgeslokt door drie vlammen en er verschenen grote sterren,' vermeldt een Chinese bron uit die tijd, een van de oudste omschrijvingen van dit verschijnsel.

De Chinese keizer Wu Ding was doodsbang. In die tijd was de zon namelijk het symbool van de keizer en zijn macht. Een totale zonsverduistering was geen goed voorteken, en deze keer zag het er heel slecht uit, omdat de zon wel 6 minuten en 25 seconden verdween.

De keizer moest iets doen om de zon en zijn eer te redden. Hij werd vegetariër en voerde een lange reeks rituelen uit. En het werkte! De keizer bleef op de troon, totdat hij tien jaar later een natuurlijke dood stierf.

Zonsverduistering in 763 v.Chr.

Zon verandert van vorm

In het oude Assyrië, een rijk in het noordelijke deel van Mesopotamië, ging de koning één keer per jaar op veldtocht met zijn leger. Maar toen koning Assur-dan III op de troon zat, brak de pest uit en moest de veldtocht worden afgelast. Bronnen uit die tijd vermelden ook dat er niet veel later een opstand uitbrak die een aantal jaren duurde.

Historici hebben lange tijd niet geweten wanneer deze opstand precies plaatsvond, omdat dit nergens wordt beschreven. Maar de bronnen vertellen wel dat de zon op een gegeven moment 'van vorm veranderde' en dat dit waarschijnlijk in verband stond met de opstand.

Dit lijkt op de beschrijving van een zonsverduistering, en astronomen hebben uitgerekend dat er in 763 v.Chr. in Assyrië een 6 minuten durende zonsverduistering plaatsvond. En met dit gegeven vallen alle historische puzzelstukjes op hun plaats.

Zonsverduistering in 585 v.Chr.

Zonsverduistering stopt oorlog

De Griekse historicus Herodotus beschrijft de oorlog tussen de Lydiërs en de Meden. Deze oorlog ontstond doordat beide volkeren Anatolië in hun macht wilden krijgen, maar wraak speelde ook een rol. De koning van de Meden, Cyaxares, had een groep jagers bespot omdat ze met lege handen waren teruggekeerd van de jacht. Uit wraak vermoordden de jagers de zoon van de koning, waarna ze bescherming zochten bij de Lydiërs. Deze gebeurtenis lag volgens Herodotus mede ten grondslag aan de oorlog die ontstond.

De strijd duurde al een aantal jaren toen er op 28 mei 585 v.Chr. een zonsverduistering plaatsvond. De twee strijdende partijen interpreteerden dit als een teken dat de goden een einde aan de oorlog wilden, en ze sloten een wapenstilstand.

Tegenwoordig wordt het verhaal van Herodotus in twijfel getrokken. Het lijkt er namelijk op dat het hier om een maansverduistering ging, die plaatsvond vlak nadat beide partijen zich hadden voorbereid op een veldslag bij volle maan. Zeker in die tijd werd dat gezien als een duidelijk teken van de goden.

Zonsverduistering in 33

Wonder in Jeruzalem

Theologen en historici proberen al eeuwen vast te stellen wanneer Jezus nu eigenlijk geboren is, maar ook wanneer hij precies in Jeruzalem werd gekruisigd.

'Mijn God! Mijn God! Waarom heeft U mij verlaten?' riep hij kort voordat hij stierf aan het kruis. En door die uitspraak kunnen astronomen het moment van zijn overlijden met redelijke zekerheid vaststellen. Toen hij dit riep, zo vertellen Bijbelse bronnen, werd het namelijk pikdonker midden op de dag.

En op basis hiervan kunnen we gaan rekenen. We weten dat er op 24 november 29 een volledige zonsverduistering plaatsvond in Jeruzalem. Deze zonsverduistering duurde 1 minuut en 29 seconden, en op 3 april 33 was het opnieuw raak – deze keer 4 minuten en 6 seconden lang. Die laatste datum past het best, omdat hij samenvalt met Pasen, toen Jezus in Jeruzalem was en stierf aan het kruis.

De zonsverduistering is de christelijke traditie ingegaan als een wonder, maar volgens anderen was ze het beginpunt van duistere tijden.

Zonsverduistering in 570 en 632

Zoon van de profeet

Vroeger werd de geboorte of dood van een leider vaak gekoppeld aan bepaalde hemelverschijnselen. En dat was ook bij Mohammed het geval. Toen hij het nieuwe geloof, de islam, had gesticht, begonnen mensen al vrij snel te praten over een zonsverduistering die vlak voor zijn geboorte, rond het jaar 570, in de stad Medina had plaatsgevonden. Deze zonsverduistering werd gezien als teken dat hij een groot man zou worden.

'De zon en de maan zijn een teken van God, en ze verduisteren niet vanwege de geboorte of dood van mensen,' zei Mohammed.

Toen Ibrahim, de zoon van de profeet, op 22 januari 632 stierf, gebeurde het echter opnieuw. Een paar dagen later vond er weer een zonsverduistering plaats, en opnieuw dacht men dat dit een teken van God was. Zelfs de woorden van de profeet konden hier niets aan veranderen.

Zonsverduistering in 1869

Zon redde zijn leven

George Davidson was een beroemde Amerikaanse geodeet, geograaf en astronoom. Hij was de oprichter van het eerste observatorium in Californië en had een wetenschappelijke fascinatie voor zonsverduisteringen.

In 1869 leidde hij een kleine expeditie die op 7 augustus 1869 een zonsverduistering in Alaska zou gaan observeren. In die tijd was Alaska niet veel meer dan een 'territorium'. Het bestond grotendeels uit onbekend gebied en de lokale bevolking was niet erg gesteld op buitenstaanders.

Maar Davidson trok zich hier niets van aan. Hij had Chilkat – een dal in het zuidoostelijke deel van Alaska – uitgekozen als observatiepunt. Hier woonde echter een indianenstam die de expeditie bepaald niet met open armen ontving.

Davidson vertelde ze dat er de volgende dag een zonsverduistering zou plaatsvinden. De indianen geloofden er niets van, maar gaven hem het voordeel van de twijfel. Toen de zon de volgende dag inderdaad tijdelijk verdween, vluchtten de indianen het bos in en kon Davidson in alle rust verder werken aan zijn onderzoek.

Jaren later schreef hij dat zijn leven gered was door een zonsverduistering.

Zonsverduistering in 1919

Opening in wolkendek maakt Einstein beroemd

Zodra hij wist dat er een zonsverduistering aan zou komen, vertrok de Britse astronoom en wiskundige Arthur Eddington naar het eiland Principe, aan de Afrikaanse westkust, om het verschijnsel te bestuderen. Hij was ook erg geïnteresseerd in de relativiteitstheorie van Albert Einstein en wilde deze in de praktijk testen.

Maar toen het zover was, op 29 mei 1919, zat het tegen. Het was bewolkt en Eddington kon de zon niet zien. De zonsverduistering duurde lang, wel 6 minuten en 51 seconden, en de eerste 6 minuten staarde hij wanhopig naar de lucht. In de zevende minuut gebeurde er een wonder: het wolkendek brak open, Eddington zag de zonsverduistering en maakte zijn foto's.

De relativiteitstheorie zegt dat licht zich niet altijd in een rechte lijn verplaatst, maar afgebogen kan worden door een zwaartekrachtsveld. Deze zonsondergang was bijzonder geschikt om nauwkeurige metingen te verrichten, omdat de Hyaden, een sterrencluster, zich op dat moment precies achter de zon bevonden. En dankzij de zonsverduistering zouden de heldere sterren zichtbaar zijn, ondanks het feit dat de zon was opgekomen.

Toen Eddington zijn beelden analyseerde, zag hij heel duidelijk dat het licht van de sterren een beetje afboog toen het de zon passeerde. En daarom is 29 mei 1919 de dag waarop Einstein echt beroemd werd.

Bekijk de video van het experiment van Eddington, waardoor Einstein beroemd werd: