Mercuriusovergang in Nederland en België
Doordat Mercurius dicht bij de zon staat, is de planeet vanaf de aarde vaak moeilijk te zien, omdat hij achter de zon verdwijnt of door de felle stralen van de zon wordt overschaduwd.
Maar als de aarde, Mercurius en de zon op 13 november 2032 op één lijn staan, zie je in Nederland en België de kleine planeet langs de zon trekken.
Zo zie je Mercurius vóór de zon
Mercurius is 285 keer zo klein als de zon en tijdens de Mercuriusovergang zal de planeet daarom op de zonneschijf te zien zijn als een klein zwart stipje. Je hebt een telescoop of verrekijker nodig om dit zeldzame verschijnsel te kunnen aanschouwen.
Omdat je tegen de zon in moet kijken om de Mercuriusovergang te kunnen zien, is het heel belangrijk dat je je tegen het felle zonlicht beschermt, anders loop je het risico dat je je ogen onherstelbaar beschadigt. Vergeet dus niet om een eclipsbril op te zetten of een speciaal daarvoor bestemd zonnefilter op je telescoop of verrekijker te bevestigen.
Zo zag de Mercuriusovergang er op 9 mei 2016 uit in de Amerikaanse deelstaat Pennsylvania. Het silhouet van Mercurius is in de linkeronderhoek te zien als een klein zwart stipje.
Hoe vaak is de Mercuriusovergang te zien?
De Mercuriusovergang komt maar 13 à 14 keer per eeuw voor en het kan 3,5 tot 13 jaar duren voordat de volgende overgang zich voordoet.
De laatste Mercuriuspassage was op 11 november 2019, en we moeten dus helemaal tot 13 november 2032 wachten om het verschijnsel opnieuw te kunnen beleven.
Video: NASA laat de Mercuriusovergang van dichtbij zien
Op 9 mei 2016 schoof Mercurius voor de zon. Dit zeldzame astronomische verschijnsel werd vastgelegd door NASA en in de video zie je een timelaps van de opnames van die dag.
Hoe ontstaat de Mercuriusovergang?
De Mercuriusovergang ontstaat als de aarde, Mercurius en de zon op één lijn staan. Dat gebeurt niet zo vaak, omdat het baanvlak van Mercurius rond de zon in verhouding tot het baanvlak van de aarde rond de zon een helling van zeven graden vertoont.
De banen van de twee planeten kruisen elkaar op twee punten op een zogeheten snijlijn. Dit is een snijlijn tussen de banen van Mercurius en de aarde met de zon. Deze twee punten worden daarom ook knopen genoemd.
Omdat Mercurius 88 dagen over een rondje om de zon doet, raakt de kleine planeet om de 44 dagen de baan van de aarde. Door de baanhelling van Mercurius gebeurt dit één keer op de klimmende knoop en één keer op de dalende knoop.
Voor een Mercuriusovergang moeten de aarde en Mercurius de snijlijn gelijktijdig of bijna gelijktijdig passeren in een zogeheten benedenconjunctie, dat wil zeggen dat Mercurius, gezien vanaf de aarde, vóór de zon staat.
Staat Mercurius achter de zon, dan wordt dit een zogeheten bovenconjunctie genoemd en zal Mercurius, vanaf de aarde gezien, volledig achter de zon verdwijnen.
De snijlijn is een scheidingslijn tussen de banen van Mercurius en de aarde met de zon. Als de aarde en Mercurius de snijlijn tegelijkertijd passeren en de zon in hun rug hebben, kunnen wij vanaf de aarde de Mercuriusovergang waarnemen.
Omdat de positie van de snijlijn vrijwel statisch is, betekent dit dat de tijdstippen voor de knooppunten en een eventuele Mercuriusovergang ook min of meer vastliggen.
Daarom is de Mercuriusovergang altijd begin mei of begin november te zien.
Kepler voorspelde de planeetovergang
Aan de hand van berekeningen en eerdere observaties wist de astronoom Johannes Kepler te voorspellen dat zowel Venus als Mercurius in 1631 langs de zonneschijf zouden trekken.
Johannes Kepler stierf helaas voordat hij zijn theorie bevestigd kon zien, maar drie andere astronomen, onder wie de Fransman Pierre Gassandi, aanschouwden op 7 november 1631 de Mercuriusovergang. De overgang deed zich vijf uur eerder voor dan het door Johannes Kepler voorspelde tijdstip.
De Venusovergang vond datzelfde jaar plaats op 6 december, maar was vanuit Europa moeilijk te zien en daarom zijn er bijna geen observaties van deze gebeurtenis te vinden.
Bij de Mercuriusovergang in 1631 was de mens zich er voor het eerst van bewust dat hij een planeetovergang aanschouwde.