Als we leven zouden vinden op Mars, zou dat de grootste wetenschappelijke doorbraak van het millennium zijn, die de plaats van de mens in het heelal herdefinieert.
Daarom baarde het opzien toen een internationaal onderzoeksteam recent beweerde bewijzen te hebben gevonden van schimmelgroei op de rode planeet. Wetenschap in Beeld dook in het onderzoek om te zien of er echt schimmels op Mars kunnen groeien.
Bewering: NASA-foto toont schimmels op Mars
De opvallende bewering van de nieuwe studie is gebaseerd op foto’s van de NASA-rovers Opportunity en Curiosity en op beelden van de Mars-satelliet Mars Reconnaissance Orbiter.
Vooral de aaneengegroeide structuren zouden een teken zijn dat dit niet maar gewoon stenen zijn op Mars.
De onderzoekers zagen veranderingen op foto’s die op verschillende momenten waren genomen en onderwierpen de beelden aan een morfologische analyse, waarbij de veronderstelde organismen werden vergeleken met exemplaren op aarde. Volgens hen betekenen de veranderingen dat Mars krioelt van de schimmels, korstmossen en bacteriën.
De hoofdauteur is de Amerikaan Rhawn Gabriel Joseph, die volgens zijn website neuropsycholoog is. Hij is al eerder in conflict geweest met de wetenschappelijke wereld.
Zo spande hij in 2014 een zaak aan tegen NASA toen die niet wilde erkennen dat een donutvormige rots op foto’s van Mars een levend organisme was.
Feit 1: Schimmelgroei is ronde ijzersteen
Het artikel werd al snel opgepikt door diverse internationale onlinemedia en op sociale media.
Diverse media berichtten over de conclusie van het team dat er leven is gevonden op Mars.
De meeste mensen zijn echter kritisch over de conclusies.
De studie lijkt een typisch voorbeeld van ondeugdelijk onderzoek. De auteurs baseren hun conclusies uitsluitend op analyses van korrelige beelden en citeren uitvoerig uit hun eigen bevindingen.
Daarbij zijn er eerder artikelen van Rhawn Gabriel Joseph teruggetrokken met soortgelijke beweringen, en lag Advances in Microbiology al eens onder vuur omdat het blad artikelen uit andere tijdschriften herpubliceert en kosten berekent voor de publicatie van artikelen zonder dat deze collegiaal worden getoetst.
Maar als de bollen geen schimmels zijn, wat zijn het dan?
Een van de soorten schimmels zijn de vermeende steeltjeszwammen. Toen NASA in 2004 soortgelijke structuren ontdekte, werden die ’bosbessen’ genoemd omdat ze op foto’s blauw leken.
VIDEO: Kijk hoe de ’bosbessen’ ontstaan
Volgens NASA zijn de ‘bosbessen’ een gesteente dat rijk is aan hematiet, een verbinding tussen ijzer en zuurstof. De ronde vorm is ontstaan door een combinatie van de relatief geringe zwaartekracht en erosie door de wind.
De ronde ijzersteen is interessant omdat deze op aarde vermoedelijk in water wordt gevormd. De vele stenen op Mars zouden in dat geval aangeven dat er veel water op de rode planeet is geweest.
Feit 2: Leven heeft het zwaar op Mars
Al het onderzoek suggereert dat de omstandigheden voor leven, ook schimmels, beroerd zijn op Mars. Het is er te koud en te droog en er is te veel straling van de zon voor leven zoals wij dat kennen.
Maar ook op aarde bestaan extremofielen die zelfs zonder zuurstof en in de vrieskou kunnen overleven. En in de radioactieve grond rond Tsjernobyl doen schimmels met het huidpigment melanine het goed.
Ook blijkt uit nieuw onderzoek dat bepaalde schimmels een tijdlang kunnen overleven in een Marsachtig milieu.
Schimmelgroei op Mars is dus zeker niet uitgesloten, maar tot dusver is er nog geen concreet bewijs voor gevonden.
Voor de onderzoekers toont het verschil aan dat er nieuwe schimmels opkwamen nadat de Curiosity-rover over de oude was gereden.
Feit 3: Aardse microben kunnen mogelijk gedijen op Mars
Jaren zoeken ten spijt is er nog steeds geen concreet bewijs dat Mars leven (heeft) bevat. Maar twee nieuwe onderzoeken werpen licht op de vraag of bacteriën of schimmelsporen er reeds als verstekelingen op een ruimtemissie zijn beland.
Het eerste bracht het DNA in kaart van alle biomassa – inclusief bacteriën en schimmelsporen – uit NASA’s clean rooms, waar ruimtevaartuigen worden opgeslagen om ze zo min mogelijk te besmetten met aards leven. Het bleek dat de organismen in de clean rooms beter in staat zijn hun DNA te herstellen, een beschermende biofilm kunnen vormen en extreme kou en droogte kunnen overleven. De onderzoekers denken dat de microben van NASA daardoor beter zijn toegerust om de reis naar Mars te overleven.
Hoewel o.a. Marsrovers klinisch schoon worden gehouden in clean rooms, is het in principe mogelijk dat er biomassa aan de vaartuigen vastkleeft.
Het tweede onderzoek is de eerste stap naar een methode om de oorsprong van eventueel leven op Mars vast te stellen. Op basis van een databank van DNA van over de hele wereld is een index gemaakt met specifieke kenmerken waaruit blijkt of het DNA oorspronkelijk van de aarde stamt.
Ongeacht de oorsprong is er beslist een kans dat we sporen van leven vinden op Mars. Een studie uit 2018 toonde de aanwezigheid van thiofenen aan, chemische verbindingen die op aarde onder meer in steenkool en witte truffel zitten – organisch materiaal dus. Toekomstige experimenten moeten uitwijzen of ze kunnen worden gevormd door meteorietinslagen of mogelijk afkomstig zijn van leven op Mars.
Intussen zoekt de NASA-rover Perserverance door naar leven op Mars, en onlangs kwam de Chinese rover Zhurong erbij.
Of de twee rovers nu levende organismen vinden of niet, schimmels kunnen wel eens permanente Marsbewoners worden. NASA werkt namelijk aan een project dat onderzoekt hoe het mycelium van schimmels kan worden gebruikt om te bouwen op Mars.