Jay Nemeth/EPA/Scanpix
Felix Baumgartner testspring

Vrije val uit de ruimte

Het begint als een ballonvlucht, wordt een ruimtereis en eindigt als een parachutesprong. De Oostenrijkse stuntman Felix Baumgartner wil een sprong maken vanaf ruim 36 kilometer hoogte, waarbij hij slechts gekleed in een ruimtepak door de geluidsbarrière zal breken. Zo moet technologie ontwikkeld worden waarmee het veiliger wordt voor mensen in de ruimte.

Het artikel kwam voor het eerst uit in 2012.

De hoogtemeter geeft 21.818 meter aan. Felix Baumgartner opent het luik van de kleine ruimtecapsule. Hij houdt zich slechts vast aan de leuningen aan weerszijden van het afstapje.

De heldere, blauwe gloed van de aarde is onder hem te zien. Als basejumper heeft hij al eerder vanaf hoge gebouwen en steile bergwanden gesprongen. Maar nu staat hij aan het randje van de ruimte.

‘Our prayers are with you, buddy!’ klinkt het uit het controlecentrum. Baumgartner zakt iets door zijn knieën en laat de leuning los. Hij springt, zijn benen vooruit.

Felix Baumgartner springer

Als Baumgartner struikelt bij het uitstappen, kan hij in een spin raken.

© ulrichgrill.com/Red Bull

Even later draait hij om, zodat zijn hoofd nu naar voren gericht is. Hij strekt zijn benen en houdt zijn armen strak langs zijn lichaam. Als Superman zoeft hij door de ijle lucht.

Eerste supersonische mens ter wereld

Dit is de eerste testsprong, waarmee moet blijken of het lichaam en de uitrusting van Baumgartner een vrije val uit de ruimte aankunnen. Het uiteindelijke doel ligt nog eens 14 kilometer hoger, op 36 kilometer boven de aarde.

Felix Baumgartner wil de eerste supersonische mens worden – de eerste die in een vrije val de geluidsbarrière doorbreekt – én hij wil de records breken voor hoogste ballonvaart, sprong vanaf de grootste hoogte en langste vrije val.

Feliz Baumgartner portret
© S. Hoffmann/Red Bull

Lijfelijk door de geluidsbarrière

Knotsgekke adrenalinejunk of held? De 43-jarige Felix Baumgartner uit Oostenrijk heeft een indrukwekkend cv met onder meer de eerste vrije val boven het Kanaal en de laagste basejump vanaf het grote standbeeld van Jezus in Rio de Janeiro. Binnenkort kan hij wellicht de sprong vanaf de grootste hoogte op zijn conto schrijven. Maar hij ziet zichzelf niet als een waaghals: ‘Ik neem gecalculeerde risico’s,’ aldus Baumgartner.

Bij deze sprong zal hij de snelheid van het geluid nog niet halen, en evenmin bij de volgende sprong vanaf 29 kilometer. Om genoeg snelheid te kunnen maken moet hij springen vanaf 36 kilometer hoogte. Het huidige record staat op 31 kilometer. Deze eerste poging verloopt precies volgens plan.

De ruimtesprong van ­Felix Baumgartner wordt door energiedrankjesfabrikant Red Bull gesponsord, en heeft daarom de officiële naam Red Bull Stratos. Maar de gewaagde missie heeft hogere doelen dan reclame maken voor een bedrijf dat zich laat voorstaan op het geven van een adrenalinekick.

‘We beseffen dat de rand van de ruimte een vijandige omgeving is voor mensen, en kunnen ons geen foutje permitteren.’ Felix Baumgartner, Oostenrijkse skydiver

Na 14 seconden explodeert het lichaam

Een van de doelstellingen is het veiliger maken van ruimtereizen. De stratosfeer, de tweede laag van de atmosfeer, begint circa 10 kilometer boven de aarde en het is er niet prettig toeven.

De temperatuur ligt ver onder het vriespunt, de zonnestralen dringen ongefilterd door de ijle lucht, en de ultraviolette straling is meer dan 100.000 keer sterker dan aan het aardoppervlak. De atmosferische druk is vrijwel nul.

De druk is het gewicht waarmee de luchtmassa van de atmosfeer op ons drukt. En in de stratosfeer heeft Baumgartner natuurlijk veel minder lucht boven zich dan op het land. Een lagere luchtdruk betekent minder moleculen in de lucht – en dus ook minder zuurstofmoleculen. Dit houdt in dat het zuurstofgehalte er ook zeer laag is.

Felix Baumgartner ballon

De ballon is zo hoog als een gebouw van 55 verdiepingen. Hij bevat 850.000 m3 helium en is gemaakt van een laagje polyethyleen van 0,2 mm dik.

© Predrag Vuckovic/Red Bull

Zonder ruimtepak houdt het menselijk lichaam het op die hoogte niet lang vol. Na 14 seconden zou het exploderen doordat het bloed uitzet vanwege de lage druk.

Baumgartner zet dus zijn leven op het spel voor het verzamelen van gegevens over de reacties van het lijf, waarmee bijvoorbeeld nieuwe ruimtepakken en parachutes ontwikkeld kunnen worden.

Luchtvaartlegende kijkt mee

De testsprong begon in de hete woestijn bij Roswell in New Mexico in de VS, waar ook de echte record-poging zal plaatsvinden. ’s Ochtends vroeg heerste er een feeststemming in het controlecentrum van Red Bull.

Eindelijk was het weer perfect: helder en windstil. Vijf jaar lang hadden ongeveer 100 experts in luchtvaart, ruimtetechnologie en geneeskunde – van wie velen oud-medewerkers van NASA – naar dit moment toegewerkt.

Terwijl de gloeiende zon boven de woestijn opkwam, pompte het team helium in de ballon, die uitzette tot hij zo groot was als een kleine wolkenkrabber. De ruimtecapsule werd met een kraan aan de ballon vastgemaakt, en Baumgartner trok zijn ruimtepak aan. Met een hoogwerker werd hij op de capsule afgezet, en hij klom het luik in.

Zachte stijging en harde landing

Een bel van ruim 1300 kilo zwaar die 46 meter onder een grote ballon hangt, brengt Felix Baumgartner de lucht in. Video- en fotocamera’s leggen de sprong gedetailleerd vast.

Joerg Mitter/Red Bull

Say cheese

De 15 camera’s voor wetenschappelijke en pr-doeleinden hebben hun eigen accu, waardoor ze de overige onderdelen van de capsule niet belasten.

Joerg Mitter/Red Bull

Hier zit de parachute

Als Baumgartner geland is, komt de capsule via een afstandsbediening los van de ballon en wordt de parachute uitgeklapt. De ballon komt ook naar beneden.

Joerg Mitter/Red Bull

Luchtdruk

Terwijl Baumgartner opstijgt, staat de capsule onder druk en is er zuurstof. Als hij naar buiten gaat, neemt zijn pak deze taken over.

Joerg Mitter/Red Bull

Van levensbelang

Achter het paneel zit een fles met genoeg zuurstof voor tien uur. Een fles met vloeibare stikstof zorgt ervoor dat er niet meer dan 30% zuurstof in de cabine komt en voorkomt zo brand.

Joerg Mitter/Red Bull

Stootkussens voor de landing

Speciale stootkussens met glasvezel aan de buitenkant beschermen de capsule bij de landing. De capsule kan hergebruikt worden; de kussens niet.

Joerg Mitter/Red Bull

Om 8.10 uur kwam de ballon met de capsule los van de grond. Heel eventjes zwaaide de capsule vervaarlijk in de rondte, maar algauw hing hij stabiel onder de ballon. Het duurde niet lang of het geheel was uit het zicht verdwenen in de cumuluswolken, op weg omhoog, de stratosfeer in.

‘We are on our way, Felix! How about that?’ klonk het vanuit een hoek in de controlekamer toen Baumgartner opsteeg. Het was de 83-jarige Joe Kittinger, de enige die wist hoe het voelt om als een menselijk projectiel door de lucht te suizen.

Als testpiloot van de Amerikaanse luchtmacht was hij in 1960 zelf van een hoogte van 31 kilometer gesprongen, waarbij hij een snelheid van 988 km/h had bereikt. Zijn record stond nog steeds, ondanks meerdere pogingen het te verbeteren. Zijn ervaring was onmisbaar.

Joe Kittinger

Joe Kittinger verliet de luchtmacht in 1978. Hij was onder meer drie keer in Vietnam.

© Predrag Vuckovic/Red Bull

Het voorbeeld

Drukgolven kunnen pak in stukken rijten

Het ruimtepak van Felix Baumgartner is het nieuwste van het nieuwste. Het biedt bescherming tegen plotselinge variates in temperatuur en druk. Maar al is alles uitentreuren getest en geoefend, er is één situatie die zich niet laat simuleren in het laboratorium: het doorbreken van de geluidsbarrière.

Dit moment is de grote onbekende in de missie, en de gebeurtenis waar Baumgartner het meest bang voor is wanneer hij van 36 kilometer hoogte zal springen. Na 30 seconden zal hij met een snelheid van 1125 km/h de geluidsbarrière bereiken.

Voor de wetenschappers is dit een onontgonnen terrein. Wat gebeurt er met het lichaam als het sneller gaat dan het geluid? Kom je in een spin terecht? Biedt een ruimtepak voldoende bescherming? Werkt gps-apparatuur bij zo’n vaart? En kan een remparachute de springer stabiliseren? Niemand die het weet.

Rolls-Royce onder de ruimtepakken

Het speciaal ontwikkelde pak van Felix Baumgartner is een van de meest geavanceerde ter wereld. Zo past het zelf de druk aan de omgeving aan.

Joerg Mitter/Red Bull

Communicatie

Een kastje van 6 kilo stuurt gegevens over snelheid, positie en hoogte naar de grond. Een toon geeft de geluidsbarrière aan.

Joerg Mitter/Red Bull

Drukregulatie

Het ventiel is het ‘brein’ van het pak. Het past automatisch de druk in het pak aan aan de druk die heerst op 10 kilometer hoogte.

Joerg Mitter/Red Bull

Handschoenen met spiegels

Met spiegels op de handschoenen kan Baumgartner zien of de parachute goed uitgevouwen is.

Joerg Mitter/Red Bull

Unieke noodrem

Een scherm dat een spin kan tegengaan vouwt zich uit als Baumgartner in zes seconden aan meer dan 3,5 g blootstaat.

Joerg Mitter/Red Bull

10 minuten lucht

Twee zuurstofflessen geven Baumgartner genoeg lucht voor tien minuten tijdens zijn val naar de aarde.

Joerg Mitter/Red Bull

Pas na de recordsprong van Baumgartner zal er duidelijkheid komen over deze vragen. Men maakt zich vooral zorgen over wat er precies gebeurt als een deel van het lichaam al door de geluidsbarrière heen is, en een ander deel nog niet.

Als het boven-lichaam gaat tollen, zal de zwaartekracht het bloed naar de ledematen stuwen, en Baumgartner kan dan bewusteloos raken ten gevolge van zuurstofgebrek in de hersenen. Ook de schokgolven zijn riskant. Deze kunnen op elkaar botsen en een reactie veroorzaken die op een explosie lijkt. In het uiterste geval kan hierdoor het ruimtepak stukscheuren.

Handen bevroren

Maar dit zijn zorgen voor later. De testsprong vanaf 21 kilometer moet laten zien of Felix Baumgartner zijn ontmoeting met de stratosfeer überhaupt wel overleeft. Om 9.50 uur, na één uur en 40 minuten, landt de Oostenrijker in de woestijn met zijn parachute. Hij is ongedeerd – nou ja, nagenoeg.

Felix Baumgartner lander med faldskærm

Na een uur en 40 minuten landt Felix Baumgartner met zijn parachute in de woestijn. Vijf jaar noeste arbeid heeft zijn vruchten afgeworpen.

© ulrichgrill.com/Red Bull

Zijn handen zijn bijna helemaal bevroren tijdens de val, waarbij het 68 graden vroor in de buitenlucht. Hij raakte het gevoel kwijt, maar na de landing kwam dat weer terug. Verder werkte zijn uitrusting naar behoren.

Vijf jaar noeste arbeid was niet voor niets. Baumgartner kon zijn lichaam stabiel houden bij 587 km/h tijdens een vrije val van drie minuten en 33 seconden. Op 2405 meter opende zijn parachute. Dit belooft veel voor zijn recordpoging later dit jaar.